Lesson 16: Көпшілік алдында сөйлеу

«Орнымен айтылған сөз күміс табаққа салынған алтын алмадай тамаша» (Нақыл сөздер 25:11). Уақытында дұрыс және жақсы айтылған сөз – өнер туындысы. Жақсы қарым-қатынас жасау - дамытуға болатын дағды.

Адамдар сіздің ақылдылығыңыз, сенімділігіңіз және қабілеттілігіңіз туралы сіздің қарым-қатынас жасау қабілетіңізден біле алады. Сіздің қызметтегі тиімділігіңіз басқаларға әсер ету қабілетіне байланысты.

Қызметтің көпшілігі қарым-қатынастан тұрады. Уағыздау, тәлім беру, ақыл-кеңес беру және жігерлендіру бәрі де қарым-қатынас арқылы жүзеге асады. Қызметшілердің көбісі жақсы шешен. Жақсы шешен емес адамның тиімді басшы болуы әдеттен тыс нәрсе.

► «Қалам қылыштан да күшті» деген ескі сөз бар. Бұл нені білдіреді деп ойлайсыз?

Физикалық күш тиімді түрде жеткізілетін идеяның күшімен сәйкес келе алмайды. Қару адамдарды бірдеңе жасауға мәжбүрлейді, бірақ идея олардың санасы мен жүрегін жаулап алады. Сондықтан кейбір үкіметтер сөз бостандығын шектейді.

► Студент топ үшін Жақып хаты 3:1—8 үзіндісін оқып берсін. Бұл үзіндіде қарым-қатынастың күші туралы не айтылғанын талқылаңыз.

Жақыптың хаты үзіндісі негізінен тілдің зиян келтіру мүмкіндігі туралы айтады. Қарым-қатынас күші игілік немесе зиян үшін пайдаланылуы мүмкін. Құдай Өзінің құтқару жоспарын жүзеге асыру құралы ретінде Киелі Рухтың күшімен берілген адами қарым-қатынасты таңдады.

Қарым-қатынастың күші болғандықтан, мәсіхші оны әрқашан мұқият пайдалануы керек. Сөйлеуші ретінде сіз мәсіхші этикасын ұстануыңыз керек. Әрқашан шындық жағында болыңыз. Өзіңіз сенбейтін нәрсені ешқашан насихаттамаңыз. Ешқашан адамдарға дұрыс емес нәрселерді айту немесе олар үшін маңызды болатын ақпаратты жасыру арқылы басқаруға тырыспаңыз.

Сіздің қарым-қатынасыңыз адамдармен қарым-қатынасыңызға әсер етеді. Көшбасшының адамдармен жеке қарым-қатынасы маңызды. Халық басшының оларды құрметтеп, бағалайтынын білгісі келеді. Ол адамдарды бағалайтынын мінезімен көрсетуі керек.

Адамдармен олар бағалайтындай қарым-қатынас жасауды үйрену керек. Кейбір адамдар өзін табиғи емес ұстау дұрыс емес деп ойлайды, бірақ сіз өзіңізді достық қарым-қатынасқа үйретуіңіз керек.

Сіздің мінез-құлқыңыз адамдарға деген шынайы достығыңыз бен құрметіңізді көрсетуі қажет және адамдар оны байқай алатындай болуы керек. Егер олай болмаса, сіздің мінез-құлқыңыз жүрегіңізге сәйкес келмейді.

Біреумен амандасқанда немесе тіпті қолын қысып басқа жаққа қараған кезде сіз қызығушылығыңыздың жоқтығын білдіресіз, сондықтан адамдар оларды бағаламайтыныңызды сезеді. Егер сіз көшбасшы болсаңыз, басқа адамдар сізбен сөйлесуді артықшылық көреді. Оларға көңіл бөліп, қызығушылық таныту арқылы олардың құнды екенін білдіріңіз. Сіз мұны барлығына жасауға уақыт жоқ деп ойлауыңыз мүмкін, бірақ адамға бірнеше секунд уақыт бөлудің өзі құнды.

Егер сіздің мәдениетіңізде бұл қалыпты болса, қолды қысып амандасыңыз, адамның көзіне қараңыз, дауысыңызға мейірімділік қосыңыз және күлімсіреңіз. Адам отырғанда біреу сәлемдесуге келе жатса, адам орнынан тұрып сәлемдесуі қажет.

► Осылардың барлығын жаттықтырып көріңіз.

Адамдардың ең үлкен қорқыныштарының бірі - көпшілік алдында сөйлеу.

► Неліктен көптеген адамдар көпшілік алдында сөйлеуден қорқады?

Көптеген адамдар көпшілік алдында сөйлеуден қорқады, өйткені

1. олар не айтарын білмейді.

2. олардың ойлары реттелмейді.

3. олардың қойылымдары адамдарға ұнайтынына сенімді емес.

Қорқыныштың бірінші себебін құштарлық арқылы жеңуге болады. Сөйлеушінің айтатын хабары, ол жеткізгісі келетін хабар болуы қажет. Егер сізден уағыз айтуды немесе тәлім беруді сұраса, Құдайға дұға етіп, айтуға маңызды болатын нәрсені сұраңыз.

Қорқыныштың екінші себебін дайындық арқылы жеңуге болады. Идеяларды қалай түсіндіретініңізді ойлауға уақыт бөліңіз. Айтатын сөйлемдеріңізді тізімдеңіз және оларды қандай ретпен айту керектігін шешіңіз. Қалай аяқтайтыныңызды жоспарлаңыз. Сіздің соңғы сөйлемдеріңіз ең маңызды идеяны айтып өтуі керек.

Қорқыныштың үшінші себебін жетістік арқылы жеңуге болады. Сіз сөйлеп, адамдардан жақсы пікір алғаннан кейін сізде сенімділік пайда болады.

Бірнеше миссионерлік отбасылар үлкен конгреске қатысты. Директор екі әкеден балаларының біреуін миссионерлік өмір туралы бірнеше минут сөйлеуге дайындай ала ма деп сұрады. Бір әке 10 жасар ұлына миссионер ретіндегі өмірі туралы айтатын қызықты нәрселерді ойлауға көмектесу арқылы дайындады. Олар бірге жаттығып, не айту керектігін есте сақтау үшін қағазға бірнеше сөз жазды. Көпшілік алдында тұрғанда ол сенімді сөйледі және оның айтқан сөзі тыңдаушылардың көңілінен шықты.

Екінші әке ұлымен ешқандай дайындық жүргізген жоқ. Баланы сөз айтуға шығарғанда, ол қорқып, не айтарын білмей, өзінің ұятқа қалғананын сезді.

Тақырып жиналысқа сай болуы керек. Өзіңізден сұраңыз: «Олар бұл сөзден не күтеді?»

Сөйлеу тақырыбы лайықты болуы керек. Өзіңізден сұраңыз: «Олар мұны не үшін естуі керек? Бұл оларға қалай көмектеседі?»

Өз тақыбыңызға сенімді болыңыз. Өзіңізден сұраңыз: «Неге олар менің бұл туралы айтқанымды тыңдауы керек?» Егер сіз аз білетін тақырыпта сөйлеуіңіз қажет болса, тақырыбыңызды зерттеңіз. Зерттеудің оңай жолы – бұл тақырыпты білетін адаммен сөйлесу.

Тақырып аудиторияның қызығушылықтары мен тәжірибесімен байланысты болуы керек. Өзіңізден сұраңыз: «Оларға бұл не үшін қажет? Мен оларға қалай дұрыс түсіндіре аламын?»

Қарама-қайшы ой халықтың назарын аударады, бірақ аудиторияның жартысын сізге қарсы қоюы мүмкін. Тақырыбыңызға қарама-қайшы ойды қажет болған кезде шешіңіз , бірақ тек халықтың назарын аудару үшін ғана қолданбаңыз.

Өзіңізге жаңа болып табылатын және талқыға салынатын материалды ұсынуда мұқият болыңыз. Уақыт жаңа идеялардың қалыптасуына көмектеседі.

Өз тәжірибеңіз бен алған сабақтарыңыз туралы айту жақсы, бірақ ол туралы көп айтпаңыз, әйтпесе сөз сіз туралы болып кеткендей болуы мүмкін.

Көбінесе сөз сөйлеу туралы ұсыныс кенеттен келеді, сондықтан сөйлеушіде дайындыққа уақыт тым аз болады. Сондай уақытта сөйлеуші өз тәжірибесі мен біліміне сүйену керек. Сөйлеуші материал қорын молайту үшін үнемі оқуы керек.

Сөйлеуші ​​сөйлеу барысында аудиторияның назарын жиі өзіне аударып тұруы керек. Аудитория сізді басынан аяғына дейін мұқият тыңдайды деп ойламаңыз.

Аудиторияның мұқият тыңдайтынын көрсететін көптеген белгілер бар. Сөйлеушіге ойланып қарау, басын изеу немесе дауыстап жауап беру, сәл алға еңкею, алаңдататын нәрселерге мән бермеу, сөйлеушінің әзіліне күлу немесе басқа да эмоциялар – тыңдаудың белгілері. Бұл белгілер арқылы сіз олардың тыңдап отырғандарын біле аласыз.

Сөйлеу барысында олардың назарын қайтару үшін әртүрлі тактикаларды қолдануға болады. Мысалы, қазіргі статистика, әзіл, өмірбаяндық немесе тарихи иллюстрация, қызықты дәйексөз, риторикалық сұрақ, гипотетикалық жағдай, сөз тіркесінің немесе ұранның қайталануы, қазірғі оқиғалар, ұлттық жағдай немесе жеке тәжірибе.

Мүмкін болатын жаттығу: Студенттің жақында айтқан сөзін немесе уағызын сипаттауын сұраңыз. Ол жоғарыдағы өзі қолданған тактиканың кез келгенін сипаттауы керек. Топ сөйлеуде басқа тактикаларды қалай қолдануға болатынын талқылауы керек. Уақыт болса, студенттерге осы тактиканы қалай қолдану керектігін үйрету үшін бірнеше баяндамалар немесе уағыздарды зерттеуге болады.

Маңызды ойды айтпас бұрын, аудиторияның тыңдап тұрғанына көз жеткізіңіз. Олардың назарын аудару үшін әрекет етіңіз.

Халық басқа нәрсеге назар салғанда маңызды нәрсе айтпаңыз. Халықтың назарын аударған жағдай немесе әрекет аяқталғанша айтқан сөздеріңізді қайталап, одан кейін халықтың назарын қайта аударуға тырысыңыз.

Оливер уағыз айтып жатқанда, кішкентай бала қауымның алдынан өтіп, анасын шақырды. Қауымдағы адамдардың көпшілігі балаға қарап қалды. Анасы баласын алып кеткенше Оливер айтқан сөздерін қайталады, содан кейін көпшіліктің назарын қайта аудару үшін дауысын қаттырақ шығарып сөйледі.

1. Соңғы мәлімдемелерді сөзбе-сөз дайындаңыз.

2. Халықтың есінде қалу керек нәрсені есте қалатындай етіп айтыңыз.

3. Қысқаша қорытынды жасаңыз.

4. Сөз сөйлеуде болған қателіктер үшін кешірім сұрамаңыз.

5. Халықтың сезімін оятатын шақырумен сөзіңізді аяқтаңыз.

Сөйлеуші аудиторияға қарап, мүмкіндігінше көп адамдардың көздеріне тікелей қарап сөйлеуге тырысуы қажет.

Сөйлеуші жазғандарын тым көп оқып кетпеуі қажет. Оның жазбалары жылдам оқуға ыңғайлы болуы керек. Жазбаларыңызды жылдам оқу үшін, оларға алдын ала дайындалыңыз.

Дауыстағы жалпы кемшіліктер - шамадан тыс жылдамдық немесе баяулық, түсініксіз сөйлеу, күбірлеу, монотондылық, жасанды тон. Дауысыңыздың сапасы хабарыңыздың әсеріне ықпал етеді. Дауыс сапасын жақсарту үшін мына факторларды ескеріңіз:

• Ашық және нақты сөйлеңіз.

• Қажет болған кезде ауызекі сөйлеу стилін қолданыңыз.

• Жылдамдықты, күшті, тонды және дыбыс деңгейін өзгертіп отырыңыз.

► Алдыңғы сөйлемдегі төрт элементті (жылдамдық, күш, тон, дыбыс) өзгерту тәсілдерінің мысалдарын талқылаңыз.

Сөйлеу - бұл аудитория жауап бермесе де, аудиториямен өзара әрекеттесу. Олардың сіз айтқан сөздерге қатысты сезімдері мен пікірлері бар, бұл пікірлер сөйлеу барысында өзгеруі мүмкін.

Биік платформа мен үлкен подиум сөйлеушіге абырой береді, бірақ олар оны көпшіліктен алыстатады және өзара әрекеттесуді қиындатады. Егер жиналғандар көп болмаса, сөйлеуші тыңдаушылармен бір деңгейде тұрып, шағын подиумды пайдалануы керек.

Халықтың назары сізде болу үшін, сіздің сөзіңіз тиімді болуы қажет. Мысалы, сіз сөйлеу үшін үстел устіне тұрсаңыз, барлығы тыңдайды; бірақ олар сіздің сөзіңіз маңызды болғандықтан емес, сіздің әрекетіңіз ерекше болғандықтан сізді тыңдайды. Кейбір жағдайларда белгілі бір мінез-құлық пен киім үлгісі күтіледі. Егер сіз олардың күткенінен қатты кетсеңіз, олар сізді жақсы сөйлеуші деп санамауы мүмкін.

Тыңдаушыларыңыздың теріс пікірін түсінуге және оларды ренжітпеуге тырысыңыз. Егер сіз оларды ашуландырсаңыз немесе ренжітсеңіз, сіз ештеңеге қол жеткізе алмайсыз. Бір сөз сөйлеуде барлық мәселелер мен түсінбеушіліктерді түзетуге тырыспаңыз.

Иллюстрация: Егер сіз шелектен бөтелкеге ​​сүт құйып жатсаңыз, оны ақырын және абайлап құйыңыз, әйтпесе сүттің көп бөлігі жерге төгіледі. Сол сияқты, егер сіз аудиторияңызды бір уақытта өзгертуге тырыссаңыз, олар оны қабылдамайды.

Аудиториямен қарым-қатынасыңызды жақсартатын кейбір факторлар:

• Аудиторияға сарказммен сөйлемеңіз.

• Аудиторияңыздың сізді аяуын күтпеңіз. Олар сізді аяса, сізді аз құрметтейтін болады.

• Сөйлеудің мақсаты болмаса, әрекеттеріңізді немесе мінезіңізді жеке қорғаудан аулақ болыңыз. Өз ісіңізден маңыздырақ қағидаларды көрсетіңіз.

• Өз жетістіктеріңізбен мақтанбаңыз. Мақтаныш болып көрінуі мүмкін әңгімелерден сақ болыңыз.

• Сендіру немесе эмоционалды тартымдылық үшін көпшілікке қараңыз.

• Аудиторияны қадамдар арқылы шешім қабылдауға бағыттаңыз. Олардың пікірлерін өзгерту үшін сіз оларға жаңаша ойлауға көмектесуіңіз керек. Шешім қабылдау қадамдары:

A. Қиындықты түсіну

Ә. Нақты мәселені анықтау

Б. Мүмкін болатын шешімдерді және оларға қарсылықтарды қарастыру

В. Ең жақсы шешімді сипаттау

Г. Шешімді жүзеге асыру үшін әрекетті жоспарлау

• Болуы мүмкін проблемаларды ойлап, оларды шешу.

• Сезіммен мотивациялаудан бұрын дәлелді себепке негіздеңіз.

Сөз сөйлеудің мақсаты – түсінікті болу. Аудиторияның белгілі бір мүшелерін таң қалдыруға арналған сөздік қорын пайдаланып, басқаларды хабардар етпеңіз. Төмендегі кейбір тармақтар баяндау стиліндегі уағызға қолданылмайды.

• Әрбір сөйлем бірден түсінілетініне көз жеткізіңіз. Тыңдаушы презентация жылдамдығын басқара алмайды.

• Бір сөйлемнен тұратын, есте сақталатын тақырыпты таңдаңыз.

• Тақырыпты ашпайтын барлық материалдарды алып тастаңыз.

• Әрбір идеяны алдыңғы идеямен немесе тақырыппен байланыстырыңыз.

• Тақырыптан ауытқымаңыз.

• Сөйлеу кезінде қолданатын қағазыңыздағы пункттардың ретін дұрыстаңыз.

• Жалғастырмас бұрын әрбір пунктті дұрыстап қорытындылаңыз.

• Пунктан пунктқа біркелкі өтуді жоспарлаңыз.

Сөйлеуші баяндамалар мен мақалалар жазуды жаттықтыруы керек. Бұл жаттығу оның тақырыпты анық жеткізу қабілетін дамытады. Жазу кезінде қолданылатын ең жақсы сөздерді таңдау тәжірибесі оған сөйлеу кезінде ең жақсы сөздерді сөйлеуге көмектеседі.

Жазу сөйлеушіге идеяларды түсіндіруге көмектеседі. Егер сіз ойыңызды жаза бастап, оны қалай жазу керектігін білмесеңіз, бұл сіздің ойды жеткізе алмайтыныңызды [1]білдіреді. Ойыңызды жазбаша түрде түсіндіруге уақыт бөліңіз.

Жазу адамға көбірек ақпарат жинауға мүмкіндік береді. Егер ол мәлімдеменің дұрыс екеніне сенімді болмаса, ол оны зерттей алады. Әрқашан есіңізде болсын, сіздің сөздеріңіз ауызша немесе жазбаша дәйексөз болуы мүмкін. Егер сіз дұрыс емес, жалған нәрселерді айтсаңыз, адамдар сіздің айтқаныңыз сенбейтін болады.

Студенттерге осы сабақтан өзінің мақсаттарын немесе әрекеттерін қалай өзгертуге болатынын бөлісуге мүмкіндік беріңіз.

1. Адамдар сіздің ақылдылығыңыз, сенімділігіңіз және мүмкіндіктеріңіз туралы сіздің қарым-қатынас жасау қабілетіңізден біле алады.

2. Достық пен сыйластықты адамдар байқай алатындай етіп көрсетіңіз.

3. Сөйлеуші сөйлеу барысында аудиторияның назарын жиі аударуы керек.

4. Сендіру үшін оларға шешім қабылдау қадамдар арқылы көмектесіңіз.

5. Жазу сөйлеушіге идеяларды түсіндіруге көмектеседі.

1. Осы сабақтан өмірді өзгертуге көмектесетін тұжырымдаманы қорытындылап жазыңыз. Неліктен маңызды екенін түсіндіріңіз. Одан қандай пайда? Бұл нәрсені білмеуден қандай мәселе туындауы мүмкін бе?

2. Осы сабақтың қағидаларын өз өміріңізге қалай қолдануға болатынын түсіндіріңіз. Бұл сабақ сіздің мақсаттарыңызды қалай өзгертуде? Әрекеттеріңізді өзгертуді қалай жоспарлап жатырсыз?

3. 16-сабақтың бес қорытынды мәлімдемесін есте сақтаңыз. Келесі сабақтың басында оларды жазуға дайын болыңыз.