Lesson 3: Көшбасшылықтың маңыздылығы

Джон Максвелл сәтсіздікке ұшыраған қонақүйлерді сатып алып, олардан пайда табу үшін, оларды қайта құрған кәсіпкермен сөйлесті. Максвелл одан сәтсіздікке ұшыраған қонақүйді сатып алған кезде жасайтын белгілі бір әрекеті бар ма деп сұрады. Кәсіпкер: “Біз әрқашан ол жердің директорын жұмыстан шығарамыз. Біз оның жақсы директор екенін дәлелдеу үшін оны күтпейміз. Біз оның жақсы директор емес екенін қонақүйлердің сәтсіздікке ұшырағанынан білеміз” деді.

Егер кәсіби спорт командасы сәтсіздікке ұшыраса, оның иелері тек жаңа ойыншыларды іздемейді; олар жаңа жаттықтырушыны да іздейді. Жаман басшымен ұйым табысқа жете алмайды.

Нағыз басшы өз ұйымының сәтсіздігін ақтау үшін сылтау іздемейді. Егер оның ұйымы сәтсіздікке ұшыраса, ол да сәтсіздікке ұшырайды.

► Көшбасшылық неге маңызды?

Ели Исраилдің бас діни қызметкері болды. Патша болмағандықтан халық бір ортақ басшылықта болмады. Бас діни қызметкер елдегі ең ықпалды көшбасшы болды.

Өкінішке орай, Ели әлсіз басшы болды. Оның мінезі жақсы болған, бірақ ол өз ұлдарын дұрыс жолға сала алмады. Оның ұлдары арсыз, Жаратқан Иеге мойынсұнбайтын және пайдаға құмар болатын.. Солардың кесірінен көптеген адамдар ғибадатханада құлшылық етуді жек көріп кетті. (Патшалықтар 1-жазба 2:12-17, 22, 29).

Ели өз ұлдарын қызметтен алып тастауы керек еді, бірақ ол үшін оған тағайындалған жауапкершіліктен гөрі ұлдарының қалауы маңыздырақ болды.

Ели халықты рухани және қасиетті өмір сүруге жетелеуі керек еді; бірақ оның ықпалы ұлдары арқылы халыққа тараудың орнына, ұлдарында тоқтап қалды.

(1) Олар не істеу керектігін білмейді.

Бұл ақпараттың жетіспеушілігі. Көшбасшы ақпарат беруі керек. Егер оның білімі жеткіліксіз болса, оған көмектесетін адамды табу керек.

(2) Олар қалай істеу керектігін білмейді.

Бұл дайындықтың жоқтығы. Көшбасшы ұйымда қажетті дағдылардың барлығына ие болмауы мүмкін, бірақ ол тренинг ұйымдастырып тұруы керек.

(3) Олар не үшін істеу керектігін түсінбейді.

Бұл мотивацияның жетіспеушілігі. Кейде ұйымдағы адамдар ұйымның мақсаттарын түсінбейді немесе түсінеді, бірақ оған жөнді көңіл бөлмейді. Көшбасшы адамдарға ортақ мақсаттарды түсінуге көмектесуі керек.

(4) Оларды жасауға кедергі келтіретін мәселелер бар.

Бұл қажет жабдықтар мен ұйымның жоқтығы. Көшбасшы адамдарға табысқа жетуге кедергі келтіретін мәселелерді шешуге көмектесуі керек.

Бұл жерде адамдардың қажет нәрсені жасамауының төрт себебі көрсетілген. Осы төрт себептің барлығы сәтсіз көшбасшылықты көрсетеді.

Көшбасшы оның адамдары қажет нәрсені істемейді деп шағымданса, ол өзінің жетекшілік ете алмайтынын жариялайды. Мысалы, қауым Ізгі Хабар айтпайды деп шағымданатын бағушы мына сұрақтарды қарастыруы керек:

• Мен оларға Ізгі Хабар тарату керектігін түсіндірдім бе?

• Мен оларға Ізгі Хабар айтуды үйреттім бе (ең дұрысы оларға көрсету арқылы)?

• Мен оларға мотивация бердім бе?

• Мен оларға Ізгі Хабар айтуға кедергі келтіретін қиындықтарды жеңуге көмектестім бе?

Екі әскердің сан жағынан бірдей сарбаздары және қару-жарақтары болса, қайсысы жеңеді? Жақсы генералы бар әскер жеңеді.

Екі спорт командасында бірдей талантты ойыншылар бар. Қай команда жеңеді? Жақсы жаттықтырушысы бар команда жеңеді.

Мотивацияның қиындығы

► «Қалам қылыштан да күшті» деген ескі мақал бар. Бұл нені білдіреді деп ойлайсыз?

Бұл идеяда, сендіруде және қарым-қатынаста күш бар екенін білдіреді. Идея қаруға қарағанда күштірек әсер етеді. «Қалам» жазу арқылы қарым-қатынасты білдіреді, бірақ адамдарды қарым-қатынас арқылы бір нәрсеге сендіру немесе көндіру оларды мәжбүрлеуден гөрі жақсы.

Егер сіз адамдарды бір нәрсе істеуге мәжбүрлесеңіз, сіз оларға тек өзіңіздің қатысуыңызда ғана әсер ете аласыз. Өз еркінсіз жұмыс істейтін адам жұмысқа толықтай берілмейді. Олар өз күштері мен идеяларын жұмысқа арнамайды. Сіз адамдарды мәжбүрлеу арқылы емес, оларға мотивация беру, ынталандыру арқылы үлкен жетістіктерге жете аласыз. Идея-концеция-миллиондаған адамдарға таралуы және әсер етуі мүмкін.

Сөздің қандай күшті әсері бар екеніне мысал келтіретін болсақ, екінші дүниежүзілік соғысты алайық. Екінші дүниежүзілік соғыс-сөз соғысы, идеялар соғысы болды.

Неліктен бұл сөз соғысы болды? Адольф Гитлер күшті шешен болды. Ол Германияға қатысты өзінің мақсат-аяндарын айтты және немістер оны өздерінің көшбасшысы етті. Ол оларды әлемді билеу керек халық екендеріне сендірді. Тіпті кейбір қауымдар оны мәсіх деп айтып, Германияны Құдайдың патшалығы деп атай бастады. Гитлер немістерді тарихтағы ең сорақы зұлымдықтарды жасауға итермеледі. Ол мұны сөздің құдіретімен жасады. Кейде адамдар сөз арқылы зиян келтіруге болмайды деп ойлайды, бірақ Гитлердің сөздері миллиондаған адамдарды өлтірді.

Гитлер өз билігін арттырып жатқанда, Англиядағы кейбір адамдар оларға қауіп төнбейді деп ойлады. Елдің жаңа премьер-министрін сайлау уақыты келгенде кейбір кандидаттар халыққа тыныштық орнатамыз деп уәде берді. Бірақ Уинстон Черчилль халыққа шындықты айтты. Ол: «Қан, еңбек, көз жас пен терден басқа ұсынар ештеңем жоқ », - деді. Ол мәселені бүкпей айтқандықтан, халық оны сайлады.

Черчилльдің сөзі Англияны Германиядан қорғану үшін біріктірді. Ол: "Теңізде де, ауада да соғысамыз. Жағамызды жауласа, жағажайда шайқасамыз. Біз олармен әр қалада әр көшеде соғысамыз. Біз ешқашан жеңілмейміз. Біз ешқашан берілмейміз" деді.

Гитлер мен Черчилльдің сөйлеген сөздері арқылы біз сөздің құдіретін көреміз. Былайша айтқанда, әрбір соғыс сөз соғысы.

► Әрбір соғыс сөз соғысы деген тұжырымды түсіндіріңіз? Бұл бізге көшбасшылық туралы не айтады?

Кейде басшы жақсы ақша төлеп қана жақсы жұмыс істетуге болады деп ойлайды. Айлық көп болса, жұмысшылар да көп жұмыс істейді деп ойлайды. Бұл әдетте дұрыс емес. Жұмысшылар ұйымға сенгендіктен жұмыс істейді. Олардың мақсаттары ортақ болғандықтан олар көп жұмыс істейді.

Егер барлығы ортақ мақсатты түсінбесе немесе сол мақсатты ұстанбаса, жұмыс жемісті болмайды. Бірақ бұның өзі де жеткіліксіз. Мақсатқа қалай жететініңіз маңызды. Сіз құндылықтарды басшылыққа алуыңыз керек. Сіз өзіңіздің мақсатыңызбен де, оған жету жолдарымен мақтан тұтуыңыз қажет.[1]

► Мақсат пен оған жету жолдарымен мақтан тұту деген нені білдіреді?

Кәсіпкер қызметкерлеріне жалақы төлеп қана үлкен компанияны құра алмайды. Ол жұмысшыларды ортақ мақсат және құндылықтармен басқаруы керек. Тек ақша маңызды болса, адамдар бизнестің мақсаттары үшін жұмыс істемейді. Олар сапаға мән бермейді және жұмыстарымен мақтанбайды.

[2]Ең маңызды нәрселер ақша үшін жасалмайды. Адамдар өз отбасылары мен балалары үшін не істейтіндері туралы ойланыңыз. Олар мұны ақша үшін емес, маңызды құндылықтар үшін жасайды. Адамдар өз құндылықтарының арқасында алға жылжуға ынталанады.

Жұмысқа қарағанда қызметте көшбасшылық қасиеттер маңыздырақ, өйткені қауымда адамдар өз еркімен қызмет етеді. Жетекші оларға ақша төлеу арқылы қызмет етуге ынталандыра алмайды. Қауымда қызмет ететін адамдар мұны қауымға сенгендіктен жасайды. Егер қауым қажетті ақшамен және қызметпен қамтамасыз етілмесе, бұл жетекші жақсы басқармайды деген сөз.

► Сіздің қауымыңызда қызмет ететін адамдар кімдер? Неліктен олар мұны істейді?

Көшбасшының жұмысы былай сипатталады:

Адамдарға бұл жұмыстың не үшін қажет екенін түсіндіріңіз. Қай бағытта жылжитыныңызды шешіңіз. Команданың мақсаты ортақ екеніне көз жеткізіңіз. Құндылықтарды басшылыққа алыңыз. Ресурстарды орнына қойыңыз. Жетекшілерді бақылауда ұстаңыз. Ұйым ішінде де, сыртында да сізге қажет қолдау бар екеніне көз жеткізіңіз. Қиындықтарды болдырмау болашаққа көз тастаңыз және бағытты өзгертуге дайын болыңыз.[3]

Егер адамның қандай да бір жұмыста шеберлігі болса, бірақ көшбасшылық қабілеті болмаса, ол жалғыз немесе біреудің қарамағында жұмыс істей алады. Бірақ шеберлігі жоғары, сонымен қатар көшбасшылық қабілеті бар болса, ол адам басқаларды басқара алады және көп нәрсеге қол жеткізе алады.

Елші Пауыл ірі қалаларда қауымдар желісін құрды. Ол барлық жерде жетекшілер тағайындап отырды, өйткені ол қауымның өсуі үшін жетекшілердің қажет екенін білді.

Пауыл кейбір адамдарды өзімен бірге миссионерлік сапарға алды және оларға ерекше тәлім берді (Елшілердің істері 16:3, 19:22). Пауыл жетекшілерді үнемі дамыту қажеттігін атап өтті. Ол Тімотеге басқаларға тәлім бере алатын адал адамдарды іздеуді бұйырды (2 Тімотеге 2:2).

Көшбасшылық қабілеті бар автомеханик бизнес ашып, басқа автомеханиктердің оның қарамағында жұмыс істейтіндей қылып жасай алады. Көшбасшылық қабілеті жоқ адам жалғыз немесе басқа біреу үшін жұмыс істейді.

Алекс үйлердегі барлық құрылыс жұмыстарын қалай жасау керектігін біледі. Ол керемет жұмыс істейді және адал адам. Оның клиенттері оны басқаларға ұсынады және ода әрқашан жұмыс көп. Алекстің жұмысшылары жоқ, өйткені ол бәрін қалай жасау керектігін өзі де біледі және бұл жұмысты істей алмайтын адамды жалдағысы келмейді. Алекс көшбасшы болмағандықтан, оның бизнесі тек қарапайым, жалғыз адамның жұмысы болып қана қала береді.

Көшбасшылық қабілет адамның басқа қабілеттерінің құндылығын арттырады. Кез келген салада құзыреті жоғары адам көшбасшылық қабілетін дамыту арқылы өзінің маңыздылығын арттыра алады.

Сенімді көшбасшы адамдарға табысқа жету үшін қажет нәрсені береді. Көшбасшы олардың табысқа жетуіне жағдай жасайды. Олар өз міндеттерін орындауы үшін көшбасшының өз міндеттерін орындайтынын білуі керек.

Егер басшы сенімді болмаса, адамдар ұйымның мақсаттарына жете алмайды, сондықтан олар қойған мақсаттарынан ауытқып отырады. Сенімсіз басшы адамдардың үміттерінің неге аталмағанына үнемі сылтау іздейді.

Көшбасшы қиындықтарға дайын болуы қажет. Ол қиындықтар мен кедергілердің болатынын жоспарлап, оларға дайын болуы керек. Көшбасшыға жағдайдың үнемі өзгеріп отыратыны белгілі. Ол өзгерістердің жаңа қиындықтар тудыруы мүмкін екенін түсінеді, сондықтан ол дайындалады. Басқа адамдар жағдайдың өзгеретінін білмей, ол нәрсеге дайын емес болып қалуы мүмкін, бірақ көшбасшы кез-келген жағдайда дұрыс басқара алуы қажет.

Аллан құрылыс компаниясының бригадирі болды. Оның бастығы оған белгілі бір қабырғаларды күннің соңына дейін салып бітіру керектігін айтты, сондықтан Аллан бұл тапсырманы командасына жеткізді. Алайда, бастығы қажет материалдары жіберуді ұмытып кеткендіктен материалдар келмеді. Аллан командасына бүгінгі тапсырманы орындай алмайтындарын түсіндірді. Бұл нәрсе бірнеше рет қайталанғандықтан, Алланға өз командасына тапсырманы тез орындау керектігін түсіндіру қиын болды.

Джоан мектепте мұғалім болған. Бір күні ол мектепке келген кезде, директор оған оның кабинетін басқа топ пайдаланатынын айтты. Ол басқа кабинетте сабақ беруге дайын болмады және кабинеттен өзіне қажетті заттарды алып үлгермеді.

Киелі кітап Құдайдың елшілерді, пайғамбарларды, Ізгі хабарды таратушыларды, бағушыларды және тәлімгерлерді шақырғаны туралы айтады (Ефестіктерге 4:11-12). Құдай қажетті қабілеттерді де береді.

Құдайдың шақыруы адамға жетекшілік ету мүмкіндігін береді, бірақ табысқа жететіндігіне кепілдік бермейді. Егер адамның мінез-құлқы оның беделін арттырудың орнына оны төмендетсе, ол табысқа жете алмайды.

Ефестіктерге 4:11-де келтірілген қызметтерге қараңыз. Егер адамдар оған сене алмаса, Ізгі хабарды таратушы қалай табысқа жетеді? Егер адамдар оның үйрететіні қате екенін білсе, тәлімгер қалай табысқа жете алады? Егер адамдар олардан тек пайда тапқысы келетінін түсінсе, бағушы қалай табысқа жете алады?

Ықпалсыз, адам қызметте табысқа жете алмайды. Бұл қызметтегі рөлдер жетекші рөлдер болып табылады, өйткені олар тікелей ықпалға байланысты.

Әр тармақты оқып шыққаннан кейін және түсініктеме бермес бұрын: «Бұл болжам неге дұрыс емес?» деп сұраңыз.

(1) Көшбасшы-басқалар қызмет ететін адам.

Көшбасшы – топты қажеттіліктермен қамтамасыз ету жолдарын іздейтін адам. Сондықтан топ оны басшы ретінде қабылдайды. Иса көшбасшының қызмет етуші екенін айтты. Ұлы болғысы келген әркім, өзгелерге қызмет етсін деді. Көшбасшы өз мүддесін басқалар үшін құрбан етеді

(2) Жетекші қауым мүшелеріне қарағанда рухани және Құдайға ұнамды.

Көптеген қауымдарда бағушыларға қарағанда, басқа қауым мүшелері Құдайға ұнамды өмір сүреді. Көшбасшылық қабілет руханилықтың белгісі емес.

(3) Қызметте көтерілу үшін адам өзі күш салу қажет.

Адамның қызметте көтерілу әрекеті әдетте жақсы нәтиже бермейді. Біз өз қызметімізге бар күшімізді салып, Құдайдың бізді дұрыс орынға қоятынына сенуіміз керек. Басшы лауазымына жету үшін ешқашан Құдайды құрметтемейтін, Құдайға ұнамсыз нәрсе жасамаңыз. Егер сіз оған Құдайды құрметтеу арқылы жете алмасаңыз, онда сіз ол жерде болмауыңыз керек.

Құдай таңдаған басшылар/жетекшілер көбінесе лауазымға ұмтылмаған адамдар. Джон Хризостом б.з.д. 397 жылы Константинополь архиепископы болып сайланды. Ол бастапқыда бұл лауазымнан бас тартты, өйткені ол өзін білікті емес деп санады. Кейінірек ол қызметтегі лауазымдарға дұрыс көзқарас туралы жазды. Егер адам өгіз бағудан бас тартса, бұл қалыпты жағдай. Өйткені бұл төмен лауазым. Егер адам патша болудан бас тартса, ол бұл лауазымды өзі үшін тым жоғары деп санайтын шығар. Егер адам қызметтегі лауазымынан бас тартса, ондағы себеп, ол қызметті не жоғары не төмен лауазым деп санайды.[1]

Студенттерге осы сабақтан өзінің мақсаттарын немесе әрекеттерін қалай өзгертуге болатынын бөлісуге мүмкіндік беріңіз.

1. Ұйым сәтсіздікке ұшыраса, басшы да сәтсіздікке ұшырайды.

2. Жаттықтыру және мотивация беру көшбасшының міндеттері.

3. Адамдар мақсаттары және оларға жету жолдарымен мақтанғысы келеді.

4. Көшбасшылық қабілет адамның басқа қабілеттерінің құндылығын арттырады.

5. Басшының сенімділігі ұйымның сенімділігін анықтайды.

1. Осы сабақтан өмірді өзгертуге көмектесетін тұжырымдаманы қорытындылап жазыңыз. Неліктен маңызды екенін түсіндіріңіз. Одан қандай пайда? Бұл нәрсені білмеуден қандай мәселе туындауы мүмкін бе?

2. Осы сабақтың қағидаларын өз өміріңізге қалай қолдануға болатынын түсіндіріңіз. Бұл сабақ сіздің мақсаттарыңызды қалай өзгертуде? Әрекеттеріңізді өзгертуді қалай жоспарлап жатырсыз?

3. 3-сабақтың бес қорытынды мәлімдемесін есте сақтаңыз. Келесі сабақтың басында оларды жазуға дайын болыңыз.

4. Келесі сабақтың алдында 3 Патшалықтар 19:19-21 және 4 Патшалықтар 2:1-15 оқып шығыңыз және басшылықтың жаңа пайғамбарға ауысуы туралы жазыңыз.