Lesson 13: Kuwaendeleza Viongozi

Viongozi wengi wana ushawishi wenye msingi wake kwenye haiba kubwa, ambayo haiendi mbali zaidi ya mwonekano wao binafsi. Wao binafsi ndio wanaoelekeza kila kitu kinachotokea kwenye shirika, Hawatengenezi mfumo wa uongozi na wanaonekana kutoweza kuwatayarisha viongozi ambao wataunga mkono maono yaliyoshirikishwa. Wakati mwingine wanaonekana kama ni viongozi wenye nguvu sana kwa sababu ya kuwa na uthibiti mkubwa kwenye shirika lao, lakini shirika lao haliwezi kuendelea kukua juu ya kiwango fulani.

Shirika haliwezi likaendelea hadi pale viongozi wao watakapokuwa wamejiendeleza. Shirika hufikia kikomo chake wakati viongozi nao wanapokuwa wamefika kwenye ukomo wao. Shirika haliwezi likajiongeza katika viwango vyake kutokea pale lilipo hadi viongozi wake watakapotafuta njia za kujiendeleza wao wenyewe.

Kiongozi aliyekuwa kijana alipata nafasi ya kushika madaraka ya kuongoza taifa. Alitaka ashikilie madaraka yote ya kuongoza nchi na ahakikishe kwamba hakuna mtu atakayeshindana naye. Kujifunza jinsi ya kufanya hivyo, alikwenda kumtembelea kiongozi mmoja wa zamani au mstaafu ambaye aliwahi kuwa dikteta kwenye uongozi wa taifa lake kwa muda mrefu. Aliuliza, “Je, utahakikishaje kwamba kamwe hakuna mtu yeyote atakayejitokeza kutaka kuja kuchukua madaraka yako?” Walikuwa wanatembea pamoja kwenye bustani mahali ambapo magugu yalikuwa yameota. Dikteta yule wa zamani au mstaafu alikuwa na henzirani au ufito wa mwanzi, na walipokuwa wanatembea kupitia katika yale magugu, yule dikteta aling’oa gugu moja lililokuwa limerefuka kuliko magugu yote mahali pale. Baada ya kuangalia kwa dakika kadhaa, yule kiongozi kijana akamwambia, “Nimekuelewa.”

Baadhi ya viongozi huwa hawapendi kuwa na wasaidizi ambao wana mawazo mapana na uwezo wa uongozi. Viongozi hawa wanataka tu wawe na watu ambao watafuata maelekezo yao tu.

Viongozi wanaojitafutia maslahi binafsi, ambao wamelewa madaraka, kutambuliwa, na wanaogopa kupoteza nyadhifa zao, hawana uwezekano wa kutumia muda au juhudi yoyote kuwafundisha warithi wao.[1]

Viongozi hawa huunda mazingira ambamo viongozi wapya hawaendelei. Kunakuwa na kiongozi mmoja tu na wasaidizi wake. Shirika halitengenezi idara na mipango inayohitaji viongozi wa ziada. Vijana wenye vipaji vya uongozi mara nyingi huondoka kwenye shirika hilo kutafuta mahali penye fursa.

Viongozi wapya wanahitajika kwa makusudi makuu mawili: (1) Kuandaa nafasi za uongozi kwa ajili ya wakati ujao. (2) Kupanua shirika.

Herode Mkuu alikuwa mtawala wa nchi ya Yuda, akiwa ameteuliwa na watawala wa Kirumi. Hakuwa Myahudi, na takribani watu wengi katika nchi ile hawakuwa wamependa awe mtawala wao. Kila wakati alikuwa mtu wa wasiwasi na mashaka kwamba watu walikuwa wanataka kumwondoa asiwe mfalme. Aliwauwa baadhi ya wake zake na watoto wake kwa sababu aliwahisi kwamba wanataka kumwondoa kwenye ufalme. Hakutaka kumpa mafunzo mtu yeyote kwa ajili ya kurithi nafasi ya kuwa mfalme. Baada ya kifo chake, mtoto wake alifanywa kuwa mfalme lakini hakuweza kuimudu kazi yake vizuri, hivyo akaondolewa kwenye ufalme na Warumi. Warumi wakamweka mtu mwingine kuwa Gavana juu ya Yuda, na Yuda kamwe haikuja kuwa tena na mfalme mwingine.

Mafanikio ya muda mfupi bila ya kuwepo na mrithi ni maanguko ya muda mrefu. Kama shirika halitaendelea kufanya vizuri baada ya kiongozi kuwa ameshindwa, atakuwa hakukamilisha majukumu yake yote kwa ukamilifu.

Mtu huandaliwa kwa ajili ya nafasi ya juu ya uongozi siyo tu kwa ajili ya kumsaidia kiongozi mkuu, bali kwa ajili ya kutumika kama kiongozi. Kiongozi mkuu ni lazima awe tayari kuwa na viongozi wanaonyesha kuendelea kwenye shirika lake: viongozi ambao wana mawazo, wanaochukua hatua, na wenye uwezo wa kufanya maamuzi mbalimbali.

Viongozi wapya ni lazima waendelezwe kwa ajili ya kukua kwa shirika. Shirika haliwezi likaendeleza programu mpya au kupanuka bila ya kuwepo na ongezeko la viongozi.

[2]Ni muhimu kuwa na fursa kwa viongozi watarajiwa. Ikiwa shirika lina nyadhifa chache tu za uongozi na haliwezi kuongeza zingine, haliwezi kupanuka wala kuwahifadhi viongozi wenye uwezo tarajiwa. Kwa mfano, kanisa lenye afya lina watu wanaojihusisha zaidi na wanaotamani kuanzisha huduma mpya. Ikiwa hawapewi nafasi ya kuongoza, kanisa halitakua kama inavyostahili.

Kushindwa kuwaendeleza viongozi wengi kutasababisha maamuzi yote yatoke kwa kiongozi mkuu peke yake. Kwa kiongozi anakuwa na mipaka yake, watu watakuwa wanamngojea yeye kwa muda wao mwingi.

Musa alikuwa kwenye nafasi mpya ya uongozi baada ya kuwaongoza wana wa Israeli kutoka katika nchi ya Misri. Watu walikuwa wanakuja kwake kwa ajili ya kupata ufumbuzi wa migogoro iliyokuwa ikitokea kati yao. Kulikuwepo na migogoro mingi kwa sababu kulikuwa na watu wengi sana kwenye eneo jipya ambalo lilikuwa halina sheria zilizokuwa zimewekwa au hakukuwepo na mifano ya kuiga. Yethro alimtembelea Musa na akaona kwamba Musa alikuwa anatumia muda wake mwingi kila siku katika kutatua migogoro ya watu. Yethro alimshauri aanzishe waamuzi kwenye ngazi tofauti za watu kwa ajili ya kuamua mashauri yaliyokuwa mengi. Kitendo hiki kilianzisha uwepo wa viongozi wengi waliokuwa na mamlaka kamili.

Kiongozi anayeelekeza fokasi yake katika kuwavutia wafuasi wake kwa kawaida huwa amekosa msaada wa uongozi. Shirika linaweza likaongeza wafuasi, au linaweza likazalisha maradufu wafuasi kwa kuwavutia na kuwaendeleza viongozi.

Kuwaendeleza viongozi siyo wajibu wa kiongozi mkuu peke yake. Kila kiongozi kwenye shirika, katika ngazi yeyote, anapaswa kusaidia katika kuwaendeleza watu wanaomzunguka kwa kuwashauri na kuwashirikisha majukumu yaliyopo.

► Kwa nini shirika lenye nguvu na linalokua linahitaji viongozi wengi?

Uchaguzi wa viongozi watarajiwa ni uamuzi muhimu sana kwa kiongozi. Mchakato wa kuchagua unapaswa kuwa wa uangalifu na wa kina. Baadhi ya sifa za kuzingatia kwa viongozi watarajiwa ni: hekima, matumaini, utayari wa kuchukua majukumu, ujasiri, ubunifu, uwezo wa kubadilika, na kujitolea

Kulingana na John Maxwell, viongozi watarajiwa mara nyingi wana sifa fulani. Wao ni wachochezi wa mabadiliko, wenye ushawishi, wajenzi wa mahusiano, wakusanyaji, wanaoongeza thamani, wenye kuona fursa, na wanaokamilisha kazi.[1] Usiangalie tu mtu asiye na mapungufu makubwa; tafuta mtu mwenye vipaji na uwezo wa kipekee.

[2]Ajiri watu ambao tayari wameshahamasika. Usijaribu kudhania kwamba unaweza kutafuta njia ya kumbadilisha mtu ambaye hana motisha.

Ajiri watu zaidi kwa tabia zao kuliko ujuzi wao. Ujuzi unaweza kuboreshwa. Hujui kama tabia ya mtu inaweza kuboreshwa. Maendeleo ya tabia ni sehemu ya huduma, lakini usimuweke mtu kwenye nafasi kabla hajakuwa na tabia nzuri.

Kiongozi anapaswa kuonyesha mfano wa maadili ya shirika na kutafuta viongozi watarajiwa wanaoshiriki maadili haya.

► Elezea ni kwa jinsi gani utaweza kumtambua kiongozi anayetarajiwa.

Viongozi huwa wanavutia viongozi kama wao wenyewe, lakini kiongozi mwenye usalama wa kiakili anaweza kuvutia viongozi wenye uwezo wa ziada. Viongozi wengi hulalamika kwamba wanahitaji msaada, lakini hawana hawana shughuli au maono ya kuvutia na maono ya kuvutia, na hawana mpango wa kutumia msaada.

Ubora wa kiongozi na program yake unamua ubora wa watu anaovutia. Ufanisi na ufanisi wa kiongozi huvutia viongozi wengine wenye uwezo wa kuongeza thamani.

Viongozi wanamfuata kiongozi wanayeamini atawafikisha pale wanapotaka kuwa. Viongozi watarajiwa huvutiwa na maono makubwa na malengo makubwa. Viongozi watarajiwa huvutiwa na fursa ya kufundishwa.

(1) Tafakari mwelekeo wa shirika lako.

Ni nini mahitaji muhimu ya shirika? Anza kukuza viongozi watakaokidhi mahitaji hayo. Ni maeneo gani nyeti ya ukuaji uliyo nayo katika shirika lako? Anza kukuza viongozi wa kuongoza ukuaji huo.

(2) Fanya maendeleo ya viongozi kuwa kipaumbele cha juu.

Rasilimali watu ndio wa kuthaminiwa zaidi kwenye shirika. Shirika linaweza likawa na majengo na rasilimali nyingine nyingi, lakini bado likawa ni shirika dhaifu kwa sababu halina watu waliojikabidhi kabisa kwenye ustadi wa uongozi.

(3) Tengeneza mazingira kwa ajili ya viongozi kukua.

Wape watu uhuru wa kuweza kuchukua hatua za kuanzishia mambo na kufanya maamuzi. Watu watakuwa wabunifu wakipewa uhuru. Watu ambao hawajawezeshwa na kupewa mamlaka aidha wataachana na malengo yao na wakaondoka kwenda mahali pengine. Majukumu yaliyofafanuliwa kwa ufasaha maelezo ya mafanikio, na rasilimali za kutosha ni muhimu kwa ajili ya uwezeshwaji wa viongozi.

Programu, miradi, idara, na mashirika mapya ni mazingira ambapo viongozi wapya wanaweza kujiendeleza. Wakati mwingine, shirika linapaswa kuanzisha jambo jipya ili kutoa fursa kwa kiongozi mtarajiwa.

(4) Wasaidie watu unaowaongoza waende zaidi ya nafasi walizo nazo.

Mtu aliyeko kwenye nafasi ya uongozi anaweza akadhania kwamba anaruhusiwa kushughulika na aina fulani za majukumu tu na kwamba ushawishi wake una kikomo. Mtu anaweza akaongoza hata kupitiliza juu ya nafasi yake kwa:

• Kuzidi matarajio katika majukumu aliyopewa.

• Kuangalia na kushughulikia mahitaji yaliyo juu ya yale majukumu yaliyokuwa yanategemewa kutoka kwake.

• Kujenga mahusiano na watu wengine kwa kuwatia moyo na kuwapa msaada unaohitajika.

• Kuelewa changamoto za viongozi wake na kuwasaidia kuzitatua.

Kuwaendeleza viongozi siyo wajibu wa kiongozi mkuu peke yake. Kila kiongozi kwenye shirika, katika ngazi yeyote, anapaswa kubeba jukumu la kuwaendeleza viongozi.

(5) Tengeneza Nafasi za Kuwakuza Viongozi Watarajiwa.

Vipindi vya mafunzo, nafasi za kuangalia kazi za wafanyakazi wanaofanya vizuri, na hata mazungumzo na viongozi ni mojawapo ya nafasi za kukua. Usidhanie kwamba unaweza ukaendesha mafunzo yote wewe mwenyewe. Waalike waendesha mafunzo kutoka maeneo mengine wenye utaalamu ambao wewe hunao.

Mfano mbaya…

Diotrefe alikuwa kiongozi katika kanisa la mtaa. Alikuwa anataka awe ndiye kiongozi pekee kwa watu wake. Hakutaka mtume apewe heshima yake kuliko aliyokuwa anapewa yeye (3 Yohana 1:9). Aliwaambia watu wake wasiwakaribishe watendakazi wanaotumwa kwao na mtume na akawafukuza baadhi ya watu kutoka katika kanisa.

Kiongozi mwenye kiburi, asiyejisikia kuwa anao usalama huwahofia watu wake kwamba wanaweza kushawishiwa vinginevyo na mtu mwingine. Huwakosesha mafundisho na ushawishi wa aina mbalimbali ambavyo vingeweza vikawapa faida. Mwisho wake, anaweza hata akamwasi Mungu kwa kukataa mamlaka ya kibinadamu ambayo Mungu ameiweka au ameamuru iwepo yeye mwenyewe.

Faida ya kuwepo kwa Nafasi za Mafunzo

Kwa kiongozi mpya mwenye ari au raghba, nafasi ya mafunzo ni zawadi na upendeleo. Baadhi ya viongozi watarajiwa wanaweza hata kuvutwa kwa kupewa mafunzo ya hali ya juu. Mazoea ya kukua ni ya kuthaminika sana kama kiongozi atashiriki pamoja nao na kuwapa miongozo ya jinsi ya kuyafanyia kazi kwa vitendo yale wanayokuwa wanafundishwa.

Kipingamizi kikubwa kilichopo kwa kiongozi mtarajiwa hukifanya unapokuwa unajaribu kumpa mafunzo kwa ajili ya jukumu jipya ni, “Sijui jinsi ya kufanya hili,” au “Sijui kama nitaweza kufanya hili.” Kiongozi mtarajiwa hushawishika zaidi kwa kupewa nafasi ya mafunzo.

John Maxwell alitoa hatua zifuatazo hapa chini kwa ajili ya kuanza kwa kiongozi mpya anayetarajiwa:

1. Tafuta ushahidi kwamba wanataka kukua.

2. Tambua vipaji na uwezo wao.

3. Ongeza ujasiri wao.

4. Wape nafasi ya kufanya mazoezi.

5. Waelekeze ili waboreke.

6. Endelea kuwaongezea majukumu.[1]

(6) Lenga Wale Wenye Uwezo Mkubwa Zaidi.

Yesu hakutumia muda sawa kwa wanafunzi wake wote. Hii haikuwa kwa sababu baadhi yao walikuwa na thamani zaidi kuliko wengine. Kila mtu ameumbwa kwa mfano wa Mungu na ana thamani isiyo na kipimo. Hata hivyo, katika mafunzo ya uongozi, si kila mtu ana uwezo sawa. Ikiwa tutawafundisha wale wenye uwezo mkubwa zaidi, tutabariki watu wengi zaidi kuliko tukigawa muda wetu kwa watu wengi bila kuzingatia wale wanaoweza kufundishwa. Hatutaweza kumfundisha mtu yeyote kwa ufanisi bila kulenga wale walioteuliwa.

Kumbuka kanuni ya Pareto kwenye somo la 7. Asilimia 20% ya watu wako wote watakamilisha asilimia 80% ya matokeo yako yote. Lenga mafunzo yako kwenye hii asilimia 20% ya watu wako.

Viongozi wengine hujihisi kutosheka kwa kuwa na wafuasi tegemezi. Ni bora kupata utoshelevu kwa kuwalea wengine hadi wafanikiwe—sawa na ulezi wa wazazi. Viongozi wanaokusanya wafuasi badala ya viongozi wenza huangazia udhaifu wa watu badala ya nguvu zao. Hutarajia watu kujitolea kidogo. Wanatumia muda wao na asilimia 20 ya walio chini badala ya asilimia 20 ya walio juu.

John Maxwell anatoa angalizo hili: “Usipeleke bata wako kwenye shule ya tai.”

► Kwenye muktadha wa sura hii, je, unadhani alikuwa anamaanisha nini?

(7) Wasaidie watu wawe wakamilishaji wa mambo.

Unaweza ukamsaidia mtu kujifunza jinsi ya kukamilisha miradi kama utawaonyesha picha kubwa, utawapa majukumu ya kufanya, utawasaidia kujipanga katika muda wao, kuwapa watakaosaidiana katika kufanya kazi, na kutoa zawadi kwa kazi zilizokamilika tu.[2]

(8) Wape watu nafasi ya kufanya kwa mafanikio, lakini usifanye kwa ajili yao.

Kuna baadhi ya mazoea ya kawaida ya kuepuka unaposhughulika na watu ambao hawafanyi vizuri. Usishindwe kuwapa mazingira ambayo wanaweza wakafanikiwa. Usiwafanyie mambo yoyote ambayo wao wenyewe wanaweza wakayafanya. Usiendelee kuwapa nafasi baada ya kujua tayari kwamba hawataweza kufanya kile ambacho walipaswa kukifanya.

(9) Wasaidie katika kuweka malengo maalumu.

Wakati mtu anapokuwa na majukumu katika eneo la jumla bila malengo maalum, mara nyingi hupunguza uwezo wake wa kuchukua hatua. Mtu ambaye hana malengo maalumu kwa kawaida atajaribu kuyasimamia mambo huku akitaka kuepukana na matatizo. Maelezo kazi yanapaswa yawe ya kurasa 4-6 kuonyesha majukumu maalumu, na siyo orodha ndefu.

(10) Wasaidie wawajibike na lengo lililo kubwa.

Malengo makubwa yanavutia juhudi na uwajibikaji mkubwa. Lengo kubwa, linaloongozwa na kiongozi mwenye uwezo, litawavutia viongozi wengine.

► Je, ni mambo gani katika mbinu za maendeleo hapo juu zilifanywa kwako? Ni mbinu gani ambazo ungependelea zifanywe kwa ajili yako? Kwa nini?

Wakati mwingine, kiongozi mtarajiwa huwa hajui uwezo wake alio nao. Gideoni aliishi katika kipindi ambacho Israeli ilikuwa inavamiwa na kushambuliwa na maadui. Wamidiani walikuwa wanakuja kila mwaka wakati wa mavuno makubwa na kuchukua mavuno yote.

Gideoni alikuwa akivuna ngano na akijiandaa kuificha kabla ya Wamidiani hawajafika kuichukua. Hakuwa na mpango wa kutatua hili tatizo, na hakuwa anategemea kwamba angekuwa kiongozi. Kwa kawaida alikuwa anajaribu tu jinsi ya kuishi.

Malaika wa Bwana akamtokea Gideoni akamwambia, “Bwana yu pamoja nawe, Ee shujaa” (Waamuzi 6:12). Gideoni ni lazima atakuwa alichanganyikiwa na salamu hii. Aliposikia kwamba alitakiwa awaongoze watu hadi kwenye ushindi, alifikiria kwamba hakuwa mtu aliyekuwa na sifa za kufanya hayo. Familia yake haikuwa na umuhimu kwenye kabila lake, na wala hakuwa hata kiongozi kwenye familia yake.

Wito wa Mungu mara nyingi huja kwa watu ambao hawakuwa wanategemea. Mara nyingine, uwezo wa uongozi hauonekani hadi pale tunapokubaliana na wito wa Mungu. Mungu ndiye anayetoa kila aina ya uwezo unaohitajika kwa ajili ya kutimiza wito wake.

Ushauri ni aina ya mafunzo. Baadhi ya tabia za ushauri ni kama ifuatavyo:

Mtu mwenye uzoefu na ufahamu humfundisha mtu mwingine. Kwa kawaida, mkufunzi ni wa umri mkubwa zaidi kuliko mwanafunzi, lakini siyo lazima iwe hivyo.

Mshauri hutoa muda wake na uangalifu kwa ajili ya mwanafunzi, kuliko kutoa maelekezo tu kwenye kikundi.

Kuna uhusiano kati ya mlezi na mwanafunzi zaidi ya wajibu wake wa kitaaluma. Mwanafunzi humheshimu mshauri wake na hutaka kufuata mfano wake, na mshauri yeye binafsi hutamani mwanafunzi wake afanikiwe. Uhusiano unaweza ukatokea ukawa ni urafiki wa ndani sana ambo utadumu kwa maisha yote. Mwanafunzi anaweza kila siku akajisikia kwamba wingi wa mafanikio yake ni kwa sababu ya uhusiano wake na mshauri wake.

Mwanafunzi hatajifunza tu kuhusu ujuzi, bali tabia na vipaumbele vya mshauri wake. Atajifunza kuhusu viwango vya ubora. Atajifunza jinsi kazi inavyohusiana na vipengele vya maisha yake.

Wakati wa mafunzo, mshauri na mwanafunzi hawajifunzi tu kuhusu mambo ya kazi, lakini kwa ukweli watafanya kazi kwa pamoja. Kwanza, mwanafunzi atapaswa tu amwangalie mshauri wake. Hatua kwa hatua, mwanafunzi huchukua majukumu zaidi ya yale ya mwanzo. Muda utakuja ambao mwanafunzi atakuwa anafanya kazi na mshauri wake akimwangalia jinsi anavyoifanya ile kazi.

Mshauri hafuati tu kozi yenye maelezo yaliyoandaliwa, bali huambatanisha mafundisho yake na mahitaji ya mwanafunzi.

Kwa kadri mwanafunzi anavyoendelea kujifunza na kuchukua majukumu mengi zaidi, mshauri hutoa tathmini na mwelekeo kwa ajili ya maendeleo. Ni muhimu kwa mshauri kuweka mkazo kwa njia itakayokuwa ya msaada, wakati wote akionyesha kwamba ana matumaini katika uwezo wa mwanafunzi wa kujifunza na kufanya vizuri. Ni jambo la muhimu kwa mwanafunzi kuwa mnyenyekevu sana katika kusikiliza, asije akajifikiria kwamba anajua zaidi vya kutosha na hahitaji kusikia tena mengine ya zaidi.

Ushauri unahitaji kipindi fulani cha muda. Urefu wa muda utategemea kiwango cha elimu ya kujifunza na kuifanyia kazi kwa vitendo, hali za mazingira tofauti ambazo mwanafunzi ni lazima ajipange kukabiliana nazo, na kiwango cha muundo wa tabia kitakachoweza kujitokeza. Kwa kazi nyepesi, ushauri unaweza kujitokeza kwa siku chache. Kwa nafasi iliyo muhimu sana, ushauri unaweza kuchukua hata miaka kadhaa.

Ni jambo linalowezekana kwa mtu mmoja kuweza kupokea ushauri kutoka kwa watu kadhaa, akiwa anajifunza stadi mbalimbali kutoka kila mmoja. Kwa ajili hiyo, mwanafunzi atakuwa ametengenezwa kuwa kwenye tabia na mfumo wa maisha ya aina mbalimbali kutoka kwa watu kadhaa badala ya kutoka kwa mtu mmoja. Mwanafunzi atapaswa atafute njia zake peke yake za kuleta uwiano wa vipengele vya maisha yake na kazi anayofanya.

Kutoa ushauri ni sawa na huduma ya kufanya uanafunzi aliyokuwa anaifanya Yesu na waalimu wengine wa kidini wa Kiyahudi. Ili kuweza kuwa mwanafunzi wa mwalimu wa kidini wa Kiyahudi ilimaanisha kwamba mwanafunzi hakupaswi kujifunza tu elimu, bali pia tabia na mfumo wa maisha wa mwalimu wake.

Mtume Paulo alitumia aina fulani ya malezi wakati alipokuwa akiwazoeza vijana wasafiri pamoja naye kwenda kwenye huduma kabla hajawateua kwenye nafasi ya uongozi. Kwa sababu ya huu uhusiano wa ushauri, Paulo alirejea kumtaja Timotheo kama mtoto wake.

Aina fulani ya ushauri ni muhimu kwa ajili ya kumwendeleza kiongozi. Anaweza akajiendeleza zaidi kwa kujifunza yeye mwenyewe, kuangalia kutoka kwa watu wengine, ikiwa ni pamoja na kutoka kwa waalimu. Hata hivyo, ushauri binafsi kwa njia ya kipekee humwandaa kiongozi anayekua aweze kufanikiwa.

Kiongozi anapaswa atumie maswali haya katika kuwasaidia viongozi anaowaongoza. Yanaweza yakatumika kwa pamoja kwenye kikao kimoja, au baadhi ya maswali yaliyochaguliwa yanaweza yakatumika kwenye mazungumzo kwa nyakati tofauti. Hayapaswi yatumike mara moja tu, bali mara chache na kila siku.

• Thamani za shirika letu ni zipi?

• Unawatumikia watu wako vipi? Mahitaji yao ni yapi? Una mipango gani ya kuwasaidia?

• Ni nani yuko kwenye timu unayoongoza? Mioyo na akili zao zimejikita katika kazi?

• Mpango wako wa miaka mitano ni upi? Je, timu yako inaufahamu?

• Ni sifa gani unazozingatia unapochagua mtu kwa ajili ya maendeleo (au kuongezwa kwenye timu)?

• Malengo yako kwa ____ ni yapi? (mtu au programu)

• Unapima nini? Je, hicho ndicho kitu cha muhimu zaidi? Unawezaje kupima mambo muhimu zaidi? Unaweza kufanya nini kuboresha kile unachopima?

• Unafanya nini kujikuza wewe mwenyewe? Kujenga ____? (mtu au programu)

• Ungependa siku zijazo ziwe tofauti vipi na leo? Watu wako wanataka vivyo hivyo? Je, umeeleza kwa nini wanapaswa kutaka malengo hayo ya siku zijazo? Wanajua jinsi wanavyoweza kuyafanya yatimie na kushiriki kikamilifu?

• Je, una shughuli nyingi kupita kiasi? Nani anaweza kukusaidia? Ni nini unaweza kukabidhi kwa wengine?

• Niambie ____ (mtu) anafanya nini kwa ____ (shirika au programu). (Mshawishi kiongozi wa eneo hilo awapongeze wanachama wa timu yake mbele yao.)

Mshangiliaji au mtazamaji mmoja alikwenda kwenye mashindano ya michezo na akarejea nyumbani na picha ya mkimbiaji. Alikuwa na ukumbusho.

Mkimbiaji mmoja alikwenda kwenye mashindano ya riadha na akashinda. Alirejea nyumbani akiwa na kikombe cha ushindi.

Mzee mmoja alikwenda kwenye mashindano ya michezo na akawaona wachezaji aliowafundisha kushinda. Alikuwa na urithi.

Ruhusu baadhi ya wanafunzi washirikishane kuhusu ni kwa jinsi gani wanategemea kubadilisha makusudi au matendo yao kutokana na somo hili.

1. Andika aya inayotoa muhtasari wa dhana ya kubadilisha maisha kutoka katika somo hili. Elezea kwa nini ni muhimu. Je, ni jambo gani zuri linaloweza kufanywa? Je, ni madhara gani yanayoweza kujitokeza kwa kutojua?

2. Elezea ni kwa jinsi gani unavyoweza kutumia kanuni zilizoko katika somo hili kwenye maisha yako mwenyewe. Je, ni kwa jinsi gani somo hili linabadilisha makusudi yako? Je, ni kwa jinsi gani umejipanga kubadilisha matendo yako?

3. Jifunze miongozo kumi kuhusu “Maelekezo ya jinsi ya Kuwaendeleza Viongozi” iliyoorodheshwa kwenye somo hili. Kuwa tayari kuandika miongozo saba miongoni mwa hizi bila ya kunakili kutoka katika kumbukumbu za ufahamu wako mwanzoni mwa kipindi kinachofuata cha darasa.