Lesson 12: Аян: Ыйса – Теңир

Сабактын аягына студент төмөнкүлөрдү билүүгө милдеттүү:

1. Аян китебинин жазылган убактысын жана тарыхый кырдаалын билүү.

2. Аян китебиндеги маанилүү темаларды билүү.

3. Аян китебин талкуулоо үчүн колдонулган негизги теорияларды салыштыруу.

4. Аян китебиндеги кабарларды бүгүнкү күндүн муктаждыктары менен байланыштыруу.

Аян китебин окуп чыккыла.

Аян 3:20-21ди жаттагыла.

Биринчи кылымдын машайакчылары чындыктын эки жарыш жарыясына туш болушкан . Бир жагынан, алар «Ыйса – Теңир» экенин билишкен[1]. Машайакчы, Ыйса Машайактын бийлигине жана эгедерлигине арналган. Башка жагынан, Рим, императордун бийлигинин алдында жашаган ар бир адам, Кесарь – Dominus et deus noster(биздин теңир жана кудай) деп жарыя кылуусун талап кылган.

Император башкы бийлик экени кабыл алынган учурда, Рим көп диндерге сабырдуулук менен караган. Көпчүлүк тарыхчылар, Римде машайакчыларды машайакчы болгону үчүн куугунтуктаган эмес деп талашып келишет. Машайакчылар императорго акырына чейин ишенимдүү болом деген ант берген учурда, Ыйсага табына алышкан, бирок чыныгы машайакчы императорду башкы бийлик катары кабыл ала алган эмес.

Поликарптын азаптуу өлүмүнүн күбөлөрү айтканына ылайык, тергөөчү карыган ыйыкты ал Кесарьдын кудайлыгын мойнуна алса, аны бошотууну сунуштаган. Ал Поликарптан: «Кесарьды  Теңир деп атап койгондун эмнеси жаман жана ага жыпар жыттуу зат түтөтүп коюунун эмнеси жаман?» [2]  деген суроо берген.  Машайакчылар үчүн бир гана Теңир бар экенин Поликарп билген; машайакчы биринчиликти адам баласына бере албайт.

Бул Рим менен алгачкы жыйындын ортосундагы келишпестиктин тамыры болгон. Бул келишпестиктин негизинде Аян китеби алгачкы машайакчыларга: «Ыйса – Теңир», – деп айткан. Анын бийлигин кабыл албаган дүйнөдө да, Ыйса – Теңир. Аян китеби Пабылдын сөздөрүнүн драматикалык сүрөтүн көрсөтөт:

«Ошондуктан Кудай Аны жогорулатып, Ага баардык ысымдардан жогору ысымды берди. Ыйсанын ысымы алдында асмандагылардын, жердегилердин жана жер түпкүрүндөгүлөрдүн баары тизе бүгүшү үчүн, Ыйса Машайак – Теңир Кудай Атанын даңкы деп ар бир тил ачык таанышы үчүн ушундай кылды» [3].  

Ыйса – Теңир.

[1] Филип. 2:11

[2] The Martyrdom of Polycarp, translated by J.B. Lightfoot

[3] Филип. 2:9-11

Автору, жазылган убактысы жана орду

Аян китебинин автору өзүн Жакан деп атайт: «Ыйса Машайактын азап чегүүсунө, падышачылык кылуусуна жана чыдамкайлык көрсөтүшүнө ортоктош болгон силердин бир тууганыңар мен, Жакан» [1]. Алгачкы жыйындын салты, Жакан – «Теңир сүйгөн шакирт», Жакан жазган Жакшы Кабардын, үч каттын жана Аян китебинин автору деп айтат.

Бул каттын жазылган убактысы – мындан татаалыраак суроо. Эки вариант бар, ал экөө тең Жакан жашаган маалга жана алгачкы жыйындын куугунтукталган убагына туура келген. Нерон падышачылык кылган жана катуу куугунтуктоолор болгон мезгилде жазылган болушу мүмкүн. Андан да көбүрөөк мүмкүн болгон жазылган убактысы Домициан император башкарып турган учурдагы куугунтуктар болгон убакыт (б.з. 81-96 жылдары). Экинчи кылымда Ириней Аян китеби Домициан башкарган акыркы жылдарда жазылганын белгилеген[2]. Машайакчылардын көбү Аян китеби ушул убакта жазылган деп кабыл алышат.

Аян китеби Патмосто – Жакан ишеними үчүн сүргүнгө айдалган Эгей  деңизиндеги кичинекей аралда жазылган[3]. Сүргүндө, толук императордун бийлигинин алдында болуп туруп, ал тайманбастык менен «Ыйса – Теңир» деп ачык жарыялай алган. Ал «Кудайдын сөзү үчүн жана Кудай Машайак жөнүндө күбөлөндүрү үчүн» Патмосто болгон[4]; кичинекей аралда болсо да, Кудай бардыгын көзөмөлдөп турат.

Максаты

Аян китеби «Теңир ким?» деген суроого жооп берет. Жооп киришүүдө жазылган: «ошондой эле ишенимдүү күбө, өлгөндөрдүн арасынан биринчи болуп тирилген, жер үстүндөгү падышалардын падышасы болгон Ыйса Машайак» [5]. Куугунтуктун айынан азап тарткан машайакчыларга Жакан: «Ыйса Машайак – жердеги бардык падышалардын Эгедери», – деп айтат. Сырттагы жагдайларга карабастан, Кудай бардыгын көзөмөлдөп турат.

Жакан бул чындыкты үч ыкма менен көрсөтүп берет:

1. Жети жыйынга кат (Аян. 2-3). Ыйса Өзүнүн жыйынын Теңири.
2. Тактыдагы Кудайдын жана салтанат курган Козу катары Машаяктын көрүнүшү (Аян. 4-5). Ыйса – асмандын Теңири.
3. Тарыхка асмандын көз карашы менен кароо (Аян. 6-22). Ыйса – жердеги бардык падышачылыктардын Теңири.

[1] Аян. 1:9

[2] Irenaeus, Against Heresies 5.30.3.

[3] Карта www.openbible.info. сайтынан уруксаат менен алынды.

[4] Аян. 1:9

[5] Аян. 1:5

Апокалиптикалык  адабият

Аян китеби Жаңы Келишимдеги китептердин арасынан апокалиптикалык китеп катары, өзгөчө болуп эсептелет. Байыркы Келишимдеги мындай китептин мисалы – Даниел китеби. Апокалиптик жазуулар катылган чындыкты «ачат» же «ачыкка чыгарат» жана Кудайдын адамдын тарыхы үчүн максатын ачып берет.

Апокалиптикалык адабият маалыматты жеткирүү үчүн драматикалык символдорду колдонот. Аян китеби ажыдаарларга, жырткычтарга, жер титирөө жана бороон сыяктуу жаратылыш кырсыктарына толгон. Апокалиптикалык адабиятты окуудагы бир кыйынчылык – бул символдор ар түрдүү маданиятта өзүнүн маанисин өзгөртүп турат. Мисалы, ажыдаар көпчүлүк батыш маданияттарында жамандык жана коркунучтун символу катары колдонулат, ал эми көпчүлүк чыгыш маданияттарында болсо – бийлик менен ийгиликтин символу катары колдонулат. Символдордун чечмеленишиндеги айырма окурмандар үчүн Аян китебин чечмелөөдө кыйынчылык жаратат.

Аян китебиндеги символдорду туура чечмелөөнүн бир ачкычы – анын символдору көбүнчө Байыркы Келишимден, айрыкча Чыгуу китебинен, Забурдан, Даниелден, Жезекиелден, Ышайадан жана Захариядан алынганын айырмалап билүү. Аян китебиндеги аяттардын жарымынан көбү Байыркы Келишимдеги темаларды жана образдарды камтыйт. Кунт коюп окуган окурман, башында Байыркы Келишимди карайт, андан кийин символдорду изилдеп баштайт.

Апокалиптикалык адабият тарыхый жана пайгамбарлык реалдуулукту көрүнүштөр менен сүрөттөйт. Аян китебинде алтымыштан ашык көрүнүш жазылган. Алар көбүнчө биринин үстүнө бири үйүлүп берилгендиктен хронологиялык ыраттуулукту түзүү мүмкүн эмес. Окуянын майда-чүйдөсүн түшүндүрүп берүү үчүн же альтернативдик көз карашты көргөзүү үчүн бир эле окуя боюнча көп сандаган  көрүнүштөр берилген.

Балким, апокалиптикалык адабиятты изилдөөдө окурман үчүн эң маанилүүсү – бул бардык көңүлдү  негизги темаларга буруп, майда деталдарга токтобой эле коюу. Аянда эң маанилүү темалар – бул Ыйсанын баарынан жогорулугу, Кудайдын эгедерлиги жана жыйындын толук акыркы жеңиши; алар бүтүндөй китеп аркылуу өткөн бири-биринен айырмаланган жиптерди бириктирет.

Чечмелөө теориялары

Аян китеби библиялык адабият үчүн ушундай жөнөкөй эмес стил менен жазылгандыктын; чечмелөө боюнча көп ыкмалар пайда болгон. Бул китепти чечмелөөнүн төрт негизги ыкмасы бар, алардын ар бири ар түрдүү нерсеге басым кылуусу менен айырмаланып турат. Аян китеби менен таанышуу үчүн бардык ыкмаларды кыскача  карап чыгуу жетиштүү. Бөлүмдүн аягындагы Библиографияда тереңирээк изилдөө үчүн булактар берилген.

Претерестикалык көз караш

Бул көз карашты кармангандар Аян китеби Жакан жашаган убакта же ал өлгөндөн бир аз өткөндөн кийин биринчи кылымдын аягындагы окуяларды сүрөттөгөнүнө ишенишет. Бул чечмелөөгө ылайык Аян китебинде, жыйын дүйнө жүзүнө тараган убакта, Машайактын Падышалыгынын жеңиши менен аяктаган, жыйын менен Рим империясынын келишпестиги каралат.

Тарыхый көз караш

Бул көз карашты кармангандар Аян китеби жыйын негизделгенден баштап,  Машайак келгенде жаңы асман жана жаңы жер жаралган убакытка чейин анын тарыхынын символикалык сүрөтү деп эсептейт. Бул көз карашка ылайык, Аян 1-3 Жакандын күндөрүндөгү жыйындарга кайрылат, Аян 4-19 болсо жыйындын бүткүл тарыхтагы өсүүсүнүн хронологиялык сүрөтүн көрсөтөт; Аян 20-22 Машайактын келечектеги кайтып келүүсүн баяндайт.

Идеалисттик көз караш

Бул көз карашты кармангандар, тарыхый көз карашты кармангандардын Аян китеби жакшылык менен (Машайак менен жыйындын)  жамандыкдын ортосундагы (шайтан менен анын жолдоочуларынын) келишпестикти сүрөттөйт дегени ою менен макул. Бирок бул көз караш, Аян китеби тарыхый мезгил таптакыр жок, символикалык сүрөт экенине басым кылат. Аян китебин ушундай чечмелегендер 4-19-бөлүмдөрдү эч бир тарыхый мезгил менен байланыштырбайт: бул Машайак менен жамандыктын ортосунда уланып жаткан келишпестиктин символу, ал келишпестик Машайак Аян 20-22де жаңы асман менен жаңы жерди жасоо үчүн кайтып келгенде аяктайт.

Футуристтик көз караш

Футуристикалык көз карашты кармангандар, тарыхый көз карашты кармангандарга окшоп, Аян китебин белгилүү бир тарыхый окуялардын сүрөтү деп эсептешет. Бул чечмелөөнү жактоочулар Аян 1-3тү Жакан жашаган маалдагы жыйын деп эсептешет. Тарыхый көз караштан айырмаланып,  футуристтик көз караш Аян 4-22ни толугу менен келечек катары карайт. Футуристтик көз карашта Аянда сүрөттөлгөн келечектин төрт негизги чечмелөөсү бар.

Классикалык премилеанизм (кеч дегенде 2 кылымга чейин деп белгиленген), убакыттын акырына чейин жыйын куугунтукталат деген ойдо. Куугунтуктоонун туу чокусу Машайак кайра кайтып келердин алдында «Улуу кайгы» келген мезгилде болот. Машаяк келгенде, ишенгендер тирилет, андан кийин Машайактын жердеги миң жылдык башкаруусу башталат[1]. Миң жылдык падышалыктан аркасынан ишенбегендердин үстүнөн «чоң тактынын» алдында сот болот[2]. Андан кийин Кудай ысымдары Козунун Өмүр китебине жазылгандар үчүн түбөлүктүү үй – жаңы асман менен жаңы жерди жаратат.

Диспенсациялык премилеанизм – бул классикалык премилеанизмдин жаңыраак варианты. Бул чечмелөө, жыйын жерден Улуу азапка чейин көтөрүп алынып кетерин божомолдойт. Аян 4-19дагы окуялар жыйын асманда Ыйса менен болгон убакта, Ысрайылдын жердеги жети жылдык азабы деп каралат. Андан кийин Машайак келип жер жүзүнө Өзүнүн миң жылдык падышалыгын орнотот. Классикалык премилеанизмдегидей эле бул мезгилден кийин сот жана жаңы асман менен жаңы жердин жаратылуусу болот.

Постмилеанизм (XVIII жана XIX кылымдарда кеңири таралган) Жакшы Кабар бүт  дүйнө жүзүнө тарайт жана коомдо акыйкаттык менен тынчтык орнотот. Бул көз карашка ылайык, миң жылдык падышалык – бул жыйындын доору, тактап айтканда жыйын аркылуу эмгектенген Ыйык Рухтун доору. Машайак миң жылдык падышалыктан кийин келет, шайтанды биротоло жок кылат жана жаңы асман менен жаңы жерди берет.

Амилеанизм (эң кеч дегенде II кылымга чейин) Машайак миң жылдан кийин келет деген постмилеанизмдин оюна кошулат (Аян 20:1-6). Амилеанизм постмилеанизмден миң жылдык падышалыкты тарыхый мезгил катары карабай, аны жыйындын бүтүндөй доорунун символу катары карашат. Миң жылдык жөнүндөгү убада жыйындын кызматы аркылуу руханий түрдө аткарылат. Аян жыйындын батасы менен азап чегүүсүн сүрөттөйт. Бул Машайактын кайтып келиши менен аяктайт, анын артынан сот, жаңы асман жана жаңы жер келет.[10]

Аян китебинин окурмандары абдан докматикалык чечмелөө кылышы мүмкүн. Биз Аян китебин чечмелегенибиз менен, Ыйык Китептин абройун алмаштырбашыбыз керек. Жазуунун  абсолюттук чындыгын карманган эки адамдын бул китепке болгон көз карашы ар башка болушу мүмкүн. Аян китебин окуган сайын, силерди чечмелөөгө алып барган жыйынтыктарга келесиңер. Бирок башкача тыянакка келген ишенген бир тууганыңарды четке кагып салуудан сак болгула, бул айырма Ыйык Китептин абройуна тиешелүү эмес, чечмелөөлөргө тиешелүү.

Аян китебиндеги темалар

Ыйса – Теңир

Апокалиптикалык адабият жашыруун нерсени ачып берет. Аян Ыйсаны Анын толук даңкында сүрөттөйт. Жердеги кызматынын убагында Машайактын даңкы толугу менен көрүнө элек болчу. Пабыл: «Ыйсанын ысымынын алдында асмандагылардын, жердегилердин жана жер түпкүрүндөгүлөрдүн баары тизе бүккөн…»[3] күн келерин убада кылган; Аян китеби ошол күндүн даңкын көрсөтөт.

Аяндагы көп символдор Байыркы Келишимден алынган, бирок алар машайакчылык богословиени үйрөткөнү айдан ачык. Китеп негизги машайакчылык богословиени ачып берет, ал адамзатынын тарыхындагы Кудайдын иш-аракетинин ар бир аспектисин бириктирет. Жакандын Адам Уулу жөнүндөгү көрүнүшүнөн баштап, салтанат курган Козу жөнүндөгү көрүнүшүнө  чейин Аян китебиндеги борбордук тема – Ыйса Машайактын баарынан Жогорулугу[4]: Ал Падышалардын Падышасы жана Теңирлердин Теңири[5].

Кудай баарын көзөмөлдөп турат

Азап тарткан жыйын үчүн Эгедер Кудай жөнүндөгү кабар улуу үмүттүн негизи болгон. Жакан «Азыр болуп турган, башынан бери эле бар болгон жана келе жаткан Кудайды» [6] көрсөтөт. Аян 4-5теги Кудайдын тактысында отурган көрүнүшү Ышайа 6-бөлүмдү эстетет. Жакан, Ышайа сыяктуу эле ыйык, улуу жана Эгедер Кудайды көрөт. Рим каршы турган жыйын үчүн Аян китебин окуганда «асмандагы жана жердеги, жер астындагы жана деңиздеги, бүт дүйнө жүзүндөгү тирүү жандыктардын баары» Кудайды жана Козуну даңктай турган күн келери шыктандырган [7].

Кудайдын эли үчүн жеңиш

Көбүнчө апокалиптикалык адабияттардай эле, Аян адам тарыхында болгон Кудайдын максатын ачып берет. Ал жакта заманбап окурманга окуп түшүнүүгө кыйын болгон символдордун көптүгүнө карабастан, Аян китебинин маңызы түшүнүктүү: Кудайдын эли жеңишке ээ болоруна кепилдик алат, анткени Ыйса – Теңир. Аян китеби дайыма тарыхтын бир эле жагын көрүп жатканыбызды эскертүү менен көз карашты көп учурда жерден асманга көтөрөт[8]. Көрүнбөгөн Кудай дүйнөдө Өзүнүн максатын аткаруу менен эмгектенет. Кудайдын эли катары, биз акырында жеңишке жетерибизге толук ишенебиз. Лаодикея жыйынына жазылган кабар шыктандыруу менен аяктайт: «Мен жеңип чыгып, Атамдын жанына, Анын тактысына отурганымдай эле, жеңип чыккан адамды, Өзүмдүн жаныма, тактыма отургузам»[9].

[1] «Миллениум» 1000 жылдык мезгилди билдирет.

[2] Аян. 20:11-15

[3] Филип. 2:10

[4] Аян. 1:9-20 и 5:6-14

[5] Аян. 19:16

[6] Аян. 1:4

[7] Аян. 5:13

[8] Мисалы, 6:1-7:8 жерде; 7:9-8:6 . 8:7-11:14 жерде; 11:15-19 асманда

[9] Аян. 3:21

[10]«Башкы нерседе биримдик, экинчи орунда эркиндик бардыгында – сүйүү»
- Руперт Мельдений, 1627

Аян китебин окуп жатып, эки нерседен абайлашыбыз керек. Кээ бир окурмандар ушунчалык адашып калышкандыктан, китепти окубай таштап салышат; анткени алар чечмелөө туура экенине толук ишене албагандыктан, аны такыр эле изилдебей таштап коюшат.

Буга карама-каршы дагы бир коркунуч, кээ бир окурмандар өзүнүн чечмелөөсү туура экенине ушунчалык ишенгендиктен, алардын пикирине туура келбегендердин бардыгын четке кагышат.  Алар мааниси жок майда өзгөчөлүктөргө көңүл бууру менен, китептин негизги темасын жоготуп коюшат. Тилекке каршы Аян китебинин негизги кабары кээде бири-биринен айырмаланган майда-чүйдө нерселердин айынан өз маанисин жоготуп коет. Аян китебинин кабары бүгүнкү күндө жыйындарга керек.

Миңдеген машайакчылар жыл сайын азап чегип өлүп жаткан күндөрү, Ыйса – Теңир деген кабар, азап тартып жаткан машайакчыларды шыктандырат жана аларга туруштук берүүгө жардам берет. Аян китебин чечмелөө үчүн бир жалпы ыкма жок болгонуна карабастан, ал жыйынды акырында жете турган жеңиш убадасы менен шыктандырат.

Аян китеби акыркы убактты эске алуу менен ишенгендер бүгүнкү күндө кандай жашаш керек экендигин айтат. Акыркы күндөрдү изилдөө (эсхатология) келечектеги окуяларды алдына алуу менен эле бүтүп калбайт; эсхатологиянын негизги басымы – бул Кудайдын акыркы максаттарын эске алуу менен бүгүнкү күндө жашоо. Биз кызматчылар катары, Аян китебинен насаатты келечекти чечмелөө үчүн эмес, биздин жамаатты ишенимдүү бойдон калууга шыктандыруу үчүн айтабыз; биз бүгүнкү күндө Аян китебин адамдарга, Кудайдын Сөзү катары тартуулайбыз.

Джон жана Бетти Стэм 1934-жылы коммунистер алардын шаарын басып алганда, Кытайда миссионердик кызмат кылышкан. Бул жаш түгөйдү туткунга алып, кун төлөтүп алуу үчүн кармап турушкан жана башка шаарга алып бара жатышкан. Жанынан өтүп бара жаткандар : «Силер кайда бара жатасыңар?» – деп сурашканда Джон Стэм: «Биз алардын кайда баратканын билбейбиз, биз болсо асманга баратабыз», – деп жооп берген.

Кийинки күнү Джон менен Беттинин баштары алынган. Джондун миссиясына жазылган акыркы каты, алардын кичинекей кызынын кийимдеринин арасынан табылган. Кат «…Кудай менин жашоом же өлүмүм менен даңкталсын» деген сөздөр менен аяктаган. Джон жана Бетти Стэм Аяндын чындыгын жакшы түшүнүшкөн: Ыйса – Теңир жана Ал жеңет. Жашайбызбы же өлөбүзбү, Кудай бардыгын көзөмөлдөп турат жана Анын жолдору эң жакшы.

Сабакты түшүнгөнүңөрдү төмөнкү тапшырмаларды аткаруу менен көрсөткүлө.

1. Төмөнкү тапшырмалардан бирин тандагыла:

• Жети жыйынга жазылган кабарды жыйыныңардын муктаждыгына карата колдоно алган насаат сөз же сабак даярдагыла. Бул колго жазылган же басып чыгарылган 5-6 барак текст, же насааттын, же библиялык сабактын аудио жаздыруусу болушу мүмкүн.
• Аян китебин окуп жатып кайсы бөлүмдөрдө жерде болуп жаткан окуялар, кайсы бөлүмдөрдө асманда болуп жаткан окуялар каралып жатканына көңүл бургула. Кыскача эссе жазгыла, анда Аян китебинде асмандык көз караш жердеги окуяларды кандай көз караш менен карарын карап чыккыла.   «Асмандык» көз караш биздин чектелген жердик көз караштан эмнеси менен айырмаланып турат?

2. Бул сабактын материалдарынын негизинде тест жазгыла. Ал Ыйык Китептен алынган жаттоо үчүн берилген аяттарды камтыйт.

1. Биринчи кылымдагы «Caesar is Dominus et deus noster» деген сөздөр эмнени билдирген?

2. Патмос аралы кайсыл жерде жайгашкан?

3. Аян китебинин божомолдуу жазылган убактысы?

4. Жакан Ыйса – Теңир деген кабарды жеткирүүдө колдонгон үч ыкманы атап бергиле.

5. Апокалиптик адабияттын эки мүнөздөмөсүн атап бергиле.

6. Аян китебине карата төрт көз карашка кыскача аныктама бергиле.

7. Футурикалык чечмелөөнүн ыкмаларына болгон төрт көз карашты атап бергиле?

8. Аян китебиндеги үч негизги теманы атагыла.

9. Аян 3:20-21ди эстеп жазгыла.