Lesson 4: Imibanire

Ku musozo w’iri somo, umunyeshuri akwiye kuba ashoboye:

(1) Gushyira mu bikorwa ihame ry’urukundo, amahoro no kubahana mu mubano afitanye n’abandi.

(2) Kwakira amategeko icyenda ashingiye kuri Bibiliya afasha Umwizera kugira amagambo abera umugisha abandi kandi ashimisha Imana.

Mu nkuru y’igitekerezo ya Robinson Crusoe, umugabo warokotse impanuka y’ubwato mu nyanja yaje koga agera ku kirwa. Yahamaze amezi menshi ari wenyine. Yiyubakiye aho kuba, akora imyambaro, kandi yiga uko yabona icyo kurya. Hanyuma, umunsi umwe ari kugenda hafi y’inyanja, yatunguwe no kubona ikirenge cy’umuntu mu mucanga. Byasobanuye ko hari undi muntu wari uhari. Ntiyari azi ko uwo muntu yaba inshuti cyangwa umwanzi. Ntiyari azi ikintu na kimwe ku mico y’uwo muntu, ururimi avuga, ubwoko bwe, cyangwa impamvu yamuzanye aho hantu. Ntiyari azi uko uwo muntu ashobora kuzahindura ubuzima bwe kuri icyo kirwa. Kuko imibanire igira ingaruka ikomeye ku buzima bw’umuntu, Robinson yagize icyizere n’ubwoba icyarimwe ubwo yabonaga icyo ikirenge.

Itorero ry’ikinyejana cya mbere, ryari rigizwe n’abagabo n’abagore, Abayahudi n’abanyamahanga, n’abantu baturutse mu byiciro byinshi by’imibereho n’imico itandukanye, ryagombaga kuba ryiteguye gukemura amakimbirane atandukanye. Intumwa Pawulo yababwiye ko bagomba kwakirana (Abaroma 15:7).

► Tekereza umugabo uri wenyine ku kirwa. Ese ashobora kwihanganira umuntu uwo ari we wese? Ese yababarira uwo ari we wese?

Ntushoboraga gukura no kugaragaza kamere ya gikirisitu yo kwihangana udafite umubano n’abandi bantu. Ntiwababarira abandi cyangwa ngo ubabarirwe udafitanye umubano n’abandi.

► Ni iyihe mico yindi n’ibikorwa bya gikirisitu bisaba kuba hamwe n’abandi bantu?

Ibi bibasha kubaho kubera imibanire n’abandi bantu. Imico ishobora gutezwa imbere no kugaragazwa gusa mu gihe hariho imibanire. Ibyo bivuze ko imibanire yacu n’abantu bigira ingaruka nyinshi ku iterambere ryacu ryo mu buryo bw’umwuka.

Bibiliya itanga amabwiriza ku moko atandukanye y’imibanire. Hari amabwiriza yihariye agenga imibanire hagati y’abagabo n’abagore, ababyeyi n’abana, abakoresha n’abakozi, abapasitori n’amatorero, ndetse n’abasheshakanguhe n’urubyiruko.

Hari byibura amahame atatu ari muri Bibiliya akurikizwa mu bwoko ubwo ari bwo bwose bw’imibanire y’abantu: amahame y’amahoro, urukundo, no kubaha.

“Mugire umwete wo kubana n’abantu bose amahoro n’uwo kwezwa, kuko utejejwe atazareba Umwami Imana” (Abaheburayo 12:14).

Uyu murongo ugaragaza akamaro k’imibanire mu buryo bukomeye cyane. Kwera bifitanye isano rikomeye no guharanira amahoro n’abantu bose.

► Ni ibihe bintu tugomba gukora kugira ngo duharanire kugira amahoro n’abantu?

Guharanira amahoro, byibura bizagusaba gufata buri muntu uko akwiye gufatwa (Abaroma 13:7). Abo ugomba gushimira, kubaha, cyangwa kumvira, ugomba kubaha ibyo. Nuba utabikoze, uba ushinjwa guteza amakimbirane. Niba utuzuza inshingano zawe, ukaba utubahiriza amasezerano yawe, cyangwa ngo uhe abandi ibyo ubakwiye, ntabwo uba uri guharanira amahoro. Iyo wamenye ko utabashije gutanga ibyo ukwiye, ugomba gusaba imbabazi no kuzuza inshingano zawe uko ushoboye kose.

Ariko guharanira amahoro bisaba byinshi kuruta gusa gutanga ibyo umuntu akwiye. Bikubiyemo gukunda no gutanga urukundo ku muntu udafitiye umwenda wo kubikorera.

► Umunyeshuri nasomere itsinda muri Tito 3:2-3.

Tugomba kwihangana no kubabarira, twumva ko abantu batarahinduka bagira imyitwarire mibi ndetse n’ibyifuzo bidahwitse.

Niba ushaka amahoro, uzanifuza gushaka ubwumvikane igihe habayeho amakimbirane. Uzaba witeguye kubabarira. Uzirinda gutekereza vuba ko amahoro adashobora kugarurwa. Ntabwo uzemera byoroshye gutandukana burundu.

Yesu yavuze ko ugomba kujya aho umuntu wagukoshereje ari ukamubwira icyo yakoze (Matayo 18:15). Niba ubonye ko icyo kibazo ari gito cyane ku buryo kidakwiye kuganirwaho, ntugomba kukibwira abandi cyangwa ngo ubike inzika ku wagukoshereje.

Rimwe na rimwe abantu bagorwa cyane no kutababarira abizera babakosereje. Dushobora kwitega gufatwa nabi n’abatizera ariko biragora cyane gusobanukirwa iyo uwitwa ko yizera adukoreye ikintu kitari cyiza.

Yesu yavuze ko tugomba kugira umutima wo gukomeza kubabarira n’iyo abantu badukorera nabi inshuro nyinshi (Matayo 18:21-22). Impamvu isanzwe ituma abantu bava mu itorero kandi bagacogora mu by’umwuka ni inzika baterwa no kugirirwa nabi n’abakirisitu. Inzika kenshi iza ibanziriza ubundi bwoko bwo kunanirwa mu mwuka.

Iyo umuntu yanze kubabarira, ashyira igice cy’ubuzima bwe mu kwanga ubutware bw’Imana, kuko Imana idusaba kubabarira. (Soma Abefeso 4:32.) Icyo gice kiba kibaye ikibanza Satani ashobora gukoresha bikaba byatuma ibindi bice by’ubuzima nabyo bigira ikibazo. Iyo umuntu yanze kubabarira, vuba cyane aba atazanashobora kurwanya ibigeragezo bisa n’aho bidahuriye no kutababarira.

Igitera umuntu kubabazwa no kudahabwa icyubahiro cyangwa gufatwa uko atekereza ko yari akwiriye gufatwa bituruka ku gaciro abantu duha uburenganzira bwacu. Kuko twizera ko dukwiriye gufatwa mu buryo runaka cyangwa kubahwa, turababara iyo ibyo twiteze bitagenze uko tubishaka. Twizera ko dukwiriye kuruta ibyo duhabwa.

Urufunguzo rwo kubabarira abandi ni ukumenya neza ubusobanuro bwo gucungurwa. Gucungura bisobanuye kongera kugura. Kuko twacunguwe n’Imana, turi abayo,kandi uburenganzira bwacu bweguriwe Imana. Tugomba kwegurira Imana uburenganzira bwacu. Ushobora gusenga uti, “Nyagasani, nziko uburenganzira bwanjye ari ubwawe. Ndashaka ko ubufata mu biganza byawe, ukangenera gusa ubwo ubona ko nkwiriye.” Nuko rero, iyo abantu bagufashe neza, ni ugushimira Imana ko yaguhaye uwo mwihariko. Iyo umuntu agusuzuguye, ushobora kwibuka ko Imana ari Yo ifite uburenganzira bwawe mu biganza bya Yo, kandi ko yabonye ko ushobora gukura neza mu buryo bw’umwuka udahawe ubwo burenganzira muri uwo mwanya.

Iyo ubabariye abandi, uba wicishije bugufi imbere y’Imana kandi uyemereye ko igutoza uko ibishaka. Iri hame ryo kwegurira uburenganzira bwawe Imana ikora mu mubano uwo ari wo wose hagati y’abantu. (Ibindi byanditswe bivuga ku kubabarira biboneka mu Abakolosayi 3:13, Matayo 6:15, no mu Abaroma 12:19.)

Umuntu tudafitiye umwenda nawe dukwiye kumwereka urukundo. Kubera ko twahawe ubuntu, niyo mpamvu dufite umwenda ku Mana. Ntibishoboka kwishyura umwenda dufitiye Imana. Kuko ntabyifuzo ifite, ariko yatubwiye ko tugomba guha abandi urukundo badakwiye, nk’uko natwe twaruhawe tutarukwiriye.

“Ntimukagire umwenda wose keretse gukundana” (Abaroma 13:8).

Urukundo nicyo kimenyetso kigaragaza uwizera by’ukuri.

Umuntu navuga ati “Nkunda Imana” akanga mwene Se aba ari umunyabinyoma, kuko udakunda mwene Se yabonye atabasha gukunda Imana atabonye (1 Yohana 4:20).

Hari urukundo rwihariye ruri hagati y’abizera, kandi Yesu yita cyane ku ibikorwa byawe n’imyitwarire yawe ku bandi bizera. Ku umunsi w’urubanza azavuga ati, “Ndababwira ukuri yuko ubwo mwabikoreye umwe muri bene Data aba boroheje bari hanyuma y’abandi, ari jye mwabikoreye” (Matayo 25:40).

Ariko urukundo rwa GiKristu ntirugomba kugaragarizwa abandi bizera gusa. Muri Matayo 5:44-45 Yesu yagize ati:

Ariko jyeweho ndababwira nti ‘Mukunde abanzi banyu, musabire ababarenganya, ni bwo muzaba abana ba So wo mu ijuru, kuko ategeka izuba rye kurasira ababi n’abeza, kandi abakiranuka n’abakiranirwa abavubira imvura.

Abantu bamwe bagorwa no kugirira neza abababaza, ariko nta mpamvu nimwe iriho yo gusuzugura. Ntabwo dukwiye gufata abantu uko bakwiye gufatwa. Dukwiriye kubagirira urukundo n’ineza, baba babikwiriye cyangwa batabikwiriye (1 Abakorinto 16:14). Dukwiriye kuzirikana neza ko natwe tutarizera, tutari dukwiye urukundo rw’Imana, ariko yaradukunze uko twari turi (Tito 3:2-3).

► Ese ndamutse nguhaye inoti ya ama dorari 100 isa nabi kandi icikaguritse, wayemera? Ese wayangira ko icitse kandi isa nabi?

Wayakira kuko ifite agaciro katagira aho gahurira n’uko imeze.

Buri muntu akwiriye kubahwa kuko abantu bose baremwe mu ishusho y’Imana (Itangiriro 1:27). Ishusho y’Imana ituma buri muntu agira agaciro kamukwiriye.

Abantu bamwe bashobora kutagira ubwenge buhambaye. Bamwe nta bumenyi ngiro, imyitozo, cyangwa ikindi kintu bafite cyatuma batera imbere cyangwa bafatwa nk’ingirakamaro ukoresheje ibipimo bisanzwe. Nyamara bafite agaciro kuko nabo baremwe mu ishusho y’Imana.

Abantu bose bafite aka gaciro k’ibanze ndetse naho abantu baba baritesheje ako gaciro mu yindi nzira binyuze mu mahitamo yabo mabi. Abaretse amashuli batayasoje, bakangiza ubuzima bwabo cyangwa bakishushanya n’imico idahwitse baba bagifite agaciro nk’abantu kuko nabo baremwe mu ishusho y’Imana.

Bitewe n’agaciro karemano kazanwa no kuba umuntu wese aremwe mu ishusho y’Imana, kubahana bikwiye kugaragara mu buryo bwose bw’imigenderanire hagati y’abantu. Kugira ubupfura byibura nicyo umuntu yagakwiye kugaragaza.

Gukoresha umuntu ku nyungu zawe bwite no kuyobya ni bibi, kuko buri wese afata ibyemezo bigira ingaruka zihoraho kandi akeneye kumenya impamvu nyazo kugira ngo afate umwanzuro. Gutuma umuntu akora ikintu gikwiye ariko ku mpamvu itari yo si intsinzi, kuko aba atabashije gufata icyemezo gikwiye mu by’ukuri.

Uko bishoboka kose, tugomba kubaha abantu naho imyitwarire yabo yaba ari mibi. No gukosora amakosa no guhana ibitagenda neza (n’ababifitiye ububasha) bikorwa umuntu yibuka ko ari gukorana n’ibiremwa bidapfa bifite kamere y’Imana.

Hagombye kubaho ingero nyinshi zigaragaza ishyirwa mu bikorwa ry’aya mahame.

► Sangiza kandi usabe ingero z’igihe umuntu yakoze uko ashoboye ngo aharanire amahoro.

► Sangiza kandi usabe abanyamuryango gusezerana kubabarira abo bagiriye inzika.

► Saba ko hatangwa urugero aho umuntu ashobora kugaragariza mugenzi we ko amukunda kuruta uko abikwiye.

► Ganira ku cyo bisobanura guha umuntu icyubahiro nubwo imyitwarire ye yaba ari mibi.

► Hari imvugo ya kera ivuga iti, “Ikaramu ifite imbaraga kurusha inkota.” Ese bisobanura iki?

Hari imbaraga mu gitekerezo, mu gushishikariza abandi, no mu itumanaho. Ushobora kugera kuri byinshi ushishikarije abantu kurusha uko wabahatira. Igitekerezo gishobora gukwirakwira kikagira ingaruka ku bantu benshi.

Bibiliya ivuga ku mbaraga z’amagambo yaba ayo gukora ibyiza cyangwa ibibi (Yakobo 3). Umugambi wo gukiza ukomeje kurangizwa biciye mu mbaraga z’ubutumwa bwiza, binyuze mu ntumwa z’abantu.

Twakoresha dute amagambo yacu kugira ngo tugere ku byiza kandi twirinde ibibi? Bibiliya itanga amwe mu mahame.

(1) Ntukavuge cyane.

“Umupfapfa ahomboka mu magambo menshi...” (Umubwiriza 10:14).

“Amagambo menshi ntaburamo ibicumuro, Uwirinda mu byo avuga ni umunyabwenge” (Imigani 10:19).

“Ndetse n’umupfapfa iyo acecetse bagira ngo ni umunyabwenge, Kandi iyo abumbuye umunwa bamwita umunyamakenga” (Imigani 17:28).

Nuko rero ntukavuge menshi. Umuntu uvuga cyane yirengagiza agaciro k’amagambo ye n’ay’abandi. Avugisha umunwa gusa, kandi akumva ko n’abandi ari uko. Atanga ibitekerezo bidaturutse mu bumenyi. Ntugomba gutanga igitekerezo ku kintu utazi; buri gitekerezo ntikigira agaciro kangana.

(2) Ntukavuge mbere yo gutekereza.

Ntukemere ko amarangamutima yawe atuma uvuga ibintu uzicuza nyuma.

“Nuko rero bene Data bakundwa, umuntu wese yihutire kumva ariko atinde kuvuga, kandi atinde kurakara” (Yakobo 1:19).

“Umupfapfa agaragaza uburakari bwe bwose, Ariko umunyabwenge arifata akabucubya” (Imigani 29:11).

“Utihutira kurakara aba afite ubwenge bwinshi, Ariko uwihutira kurakara akuza ubupfu” (Imigani 14:29).

(3) Ntukihutire guca urubanza ukimara kubona ikintu.

“Usubiza bakimubwira, Bigaragaza ubupfu bwe n’ubushizi bw’isoni” (Imigani 18:13).

“Mu rubanza ubanje kuvuga asa n’ukiranuka, Ariko uwo yaregaga iyo aje aramuhinyuza cyane” (Imigani 18:17).

Intambara nyinshi zituruka mu kutumvikana. Igihe no kwitonda akenshi bikemura ayo makimbirane. Niba umuntu uzwiho ubunyangamugayo avuze ikintu kiguteye gushidikanya, ntukihutire kumucira urubanza.

“Umugenzi urakazwa n’intonganya zitamwerekeyeho, Ameze nk’ufashe imbwa amatwi” (Imigani 26:17).

(4) Ujye witondera gushyenga.

Kubera ingaruka amagambo ashobora kugira, gushyenga kutayobowe neza ni nk’intwaro mu biganza by’umusazi.

“Nk’uko umusazi arasa imyambi iriho amafumba bikazana urupfu, Ni ko umuntu ameze ushukisha umuturanyi we amashyengo, Ati ‘Nagukinishaga.’” (Imigani 26:18-19).

Ntugatume abantu bakora amakosa akomeye kubera kwizera urwenya rwawe. Ntukababwire ko ibyo uvuga ubikuye ku mutima kandi atari byo—ntibazongera kukwizera. Ntugatere urwenya ku ntege nke abantu batabasha guhindura. Ntugatere urwenya ku makosa cyangwa gutsindwa kw’umuntu. Ntugatere urwenya rutuma icyaha kigaragara nk’aho ari ikintu cyoroshye.

► Ni izihe zindi nzira mbi abantu bakoreshamo urwenya?

(5) Ntukabibwire umuntu utabikwiriye.

“Ugenda azimura agaragaza ibihishwe, Ariko ufite umutima w’umurava ntamena ibanga” (Imigani 11:13).

“Iyo inkwi zibuze umuriro urashira, Aho inzimuzi zitari intonganya zirashira” (Imigani 26:20).

Nubwo hari igihe ikintu kiba kigomba kuvugwa, ariko wenda si wowe muntu uba ukwiye kukivuga. Ntugomba kukivuga mu mwanya w’umuyobozi wagombaga kukivuga.

Ntukamamaze amakuru yerekeye ku makosa y’abantu.

Abantu ntibazakugirira icyizere ngo bakubwire amakuru yabo niba batekereza ko uzabibwira abandi.

“Ahubwo mwikiranure muri ukwanyu, Kandi ntukabitarange” (Imigani 25:9).

Ikigwari kibwira ikibazo abantu badakwiye aho gukurikiza umurongo wagenwe nkuko byanditse muri Matayo 18:15-17.

(6) Jya witondera kunenga abantu.

Hari igihe gikwiye n’uburyo bukwiriye bwo kunenga.

“Guhanirwa ku mugaragaro, Kuruta urukundo rudaseruka. Ibikomere by’umukunzi bizanwa n’ukuri...” (Imigani 27:5-6a).

Kunenga kwawe, kujye kuba kugamije kubaka aho gusenya. Ukwiye kugaragaza ko abo unenga ubitayeho kandi ko wifuza kubafasha. Akenshi bisaba ko haba hari umubano mwiza mbere y’uko kunenga kwawe kugira umumaro.

(7) Ntukabeshye.

“Ntimukabeshyane ubwo mwiyambuye umuntu wa kera n’imirimo ye” (Abakolosayi 3:9).

Kubeshya ni ubuzima bw’ibyaha, si ubuzima bwa gikirisitu.

“Ururimi rubeshya ni ikizira ku Uwiteka, ahubwo anezezwa n’abakora iby’ukuri” (Imigani 12:22).

(8) Rinda amagambo yawe abe atunganye gusa.

“…ntibikavugwe rwose muri mwe nk’uko bikwiriye abera, cyangwa ibiteye isoni cyangwa amagambo y’ubupfu, cyangwa amashyengo mabi kuko ibyo bidakwiriye, ahubwo mushime Imana” (Abefeso 5:3-4).

Ntukavuge amanyanga yabayeho cyangwa ariho, keretse igihe bibaye ngombwa kugira ngo akemurwe mu buryo bukwiriye. Ntugatere urwenya wavugira gusa mu bwihisho. Ab’isi bakunda gukoresha amagambo yerekeye ku gitsina cyangwa ibice by’ibanga by’umubiri mu magambo yabo bakoresha batangara, ariko ibyo ntibikwiriye ku muntu wizera. Ntibihesha Imana icyubahiro gukoresha amazina y’Imana cyangwa ya Yesu uri gutangara mu gihe unaniwe cyangwa mu gihe uri ku gitutu, keretse niba ubivuze ubikuye ku mutima usaba Imana ubufasha.

(9) Amagambo yawe ntakareme ibice mubantu.

“Umuntu ugoreka ukuri aba abiba intonganya, Kandi uneguranira mu byongorerano atandukanya incuti z’amagara” (Imigani 16:28).

“Hariho ibintu bitandatu ndetse birindwi, Uwiteka yanga bimubera ikizira ni ibi... [icya karindwi] N’uteranya abavandimwe” (Imigani 6:16, 19).

Ntukagerageze kwiyerekana ko uri mwiza binyuze mu gutesha agaciro abandi. Ntugateze abandi amakimbirane. Ntukangize imikorere y’undi mu murimo w’Imana binyuze mu gusebanya.

Mbere yuko uvuga, ntugatekereza gusa uti: “Ese ni ukuri?”, ahubwo unibaze uti: “Kuki ngomba kubivuga?”

Umwanzuro

Uwizera akwiye kuba yiteguye gusaba imbabazi igihe amaze kumenya ko amagambo ye yagize uwo yangiza. Akwiye kuba yiteguye gukosora icyo yaba yavuze igihe amaze kumenya ko atari ukuri.

Amagambo yangiza cyangwa ababaza yavuzwe n’abandi ntaguhesha impamvu yo kuvuga nabi.

Hari amakosa amwe mu mvugo umuntu ashobora gukosora buhoro buhoro. Urugero, umuntu ashobora kwiga gutekereza mbere yo kuvuga. Hari andi makosa agaragaza ikibazo umuntu yifitiye mu mutima, nko gushaka kubabaza umuntu ukoresheje amagambo yawe. Niba nawe umutima ugucira urubanza kuba uri mu bantu nkabo bakoresha amagambo nk’ayo, ugomba gusaba Imana imbabazi no kuyisaba ko yakweza umutima ugutera iyo myitwarire.

Imvugo yawe igaragaza byinshi ku mutima wawe (Luka 6:45). Ntukangize ubuhamya bwawe binyuze mu mivugire itajyanye n’indangagaciro za GiKristu.

Imvugo yawe ishobora guhesha abandi umugisha. Umurimo w’Imana ahanini ugizwe n’itumanaho. Ingaruka z’amagambo yawe zirushaho gukomera iyo ukurikije amahame y’Ibyanditswe.

► Abantu benshi babona amakosa mu mvugo y’abandi, ariko ntibabona ayabo. Umuyobozi yashobora gusangiza urugero rw’igihe atigeze akurikiza rimwe muri aya mahame cyangwa agatanga ubuhamya ku ihame agaragazamo intege nke.

► Saba abanyamuryango guhitamo ihame bumva bafitemo intege nke, no kwiyemeza kwiteza imbere bafashijwe n’Imana.

Data uri mu Ijuru,

Mfasha kubaho ubuzima bwo gukurikiza amahame agaragara mu ijambo ryawe ari yo amahoro, urukundo ndetse no kubaha mu mibanire yanjye yose.

Ndashaka kujya mbabarira abankosereza bose. Mfasha kubasha kwiyunga nabo mfitanye nabo amakimbirane.

Mfasha kubaha buri muntu wese kuko yaremwe mu ishusho yawe. Mfasha kwibuka kandi ko ibiganiro byanjye bigira ingaruka, no kwirinda mu magambo yanjye. Ndashaka ko amagambo yanjye asohoza ibyiza atari ibyangiza.

Ndifuza ko ubuhamya bwanjye bwubahwa.

Urakoze cyane ku bw’ubuntu bwo gusangiza ukuri kwawe.

Amena

(1) Soma Yakobo 3. Zirikana ubushobozi buhambaye bw’ikiganiro bugaragajwe aha. Reba ukuntu iyi mirongo ya 13-18 igaragaza uburyo ikiganiro cy’umuntu gituruka mu miterere y’ubuzima bwe bwo mu mwuka. Soma Abefeso 4:25-32. Andika igika cy’isengesho ugendeye kuri ibyo byanditswe.

(2) Iga Abefeso 5:22–6:9. Kora urutonde kandi usobanure amabwiriza yihariye y’imyitwarire mu mibanire itandukanye. Andika ubusobanuro by’uko aya mabwiriza ajyanye n’amahame y’urukundo, amahoro, no kubaha nkuko byagarutsweho muri iri somo.

(3) Hitamo ibibazo bitatu muri ibi bikurikira. Andika igika usubiza buri kibazo:

• Ni izihe ngaruka zifatika z’uko Imana yaduhamagariye guharanira amahoro mu mibanire yacu n’abandi?

• Ni iyihe mpamvu kubabarira ari kimwe mu bintu by’ingenzi mu gusigasira agakiza?

• Bisobanura iki kwegurira uburenganzira bwawe Imana?

• Ni iki kidutera gukunda abandi bashobora kuba batabikwiye?

• Ukuri ko abantu bose baremwe mu ishusho y’Imana kugomba kugira akahe kamaro mu mibanire yacu n’abandi?