Элчилер иштери китеби шакирттердин алапайын таппай калганынан башталат. Алар Ыйса Иерусалимге салтанаттуу түрдө киргенден кийин, Машайак жердеги Өзүнүн падышачылыгын орнотот деп күтүшкөн. Анын ордуна Ыйсаны кармап, соттоп жана айкаш жыгачка керишти. Ал тирилгенде, алар мына орной калчудай сезилген Машайактын падышачылыгына кубанышты.

Элчилер иштери китебинин башында Ыйса шакирттерге Иерусалимде калып, «Атасы убада кылганды күтүүнү» буйруган. Алар: «Теңир, Сен Ысрайыл элинин падышачылыгын ушул убакытта калыбына келтиресиңби»? – деп сурашты. Анын жообун болсо түшүнүшкөн жок.

«Ыйса болсо аларга мындай деп жооп берди: Атаңардын Өз бийлиги менен белгилеген убакыттарын, мөөнөттөрүн билүүнүн силерге кереги жок. Бирок үстүңөргө Ыйык Рух түшкөндөн киийн, күч аласыңар да, Иерусалимде, Самарияда , атүлүл, бүт дүйнө жүзүндө Менин күбөлөрүм болосуңар» [1].

Бул Улуу тапшырма Элчилер иштери китебинин структурасын бир көз караш менен кароого шарт түзөт: Иерусалимде (1-7), Иудеяда жана Самарияда (8-12) жана дүйнөнүн акырына чейин (13-28) Жакшы Кабардын тарашы.

Жакшы Кабар Иерусалимде (Элчилер иштери 1-7)

Элчилер иштери 1-7деги негизги окуялар Иерусалимден орун алган. Баян Элүүнчү күн окуясын, алгачкы жыйындын жашоосун жана Степандын азап чегип өлгөнүн камтыйт.

Элүүнчү күн: Жыйындын жаралуусу

Машайак асманга көтөрүлүп кеткенден кийин шакирттер Иерусалимге келип, «чогуу бир тилек менен сыйынып жүрүштү» [2]. Алар Элүүнчү күнү Пасах майрамынан кийин жети жумадан кийин майрамдалган Алачык майрамында ошол жакта болушкан[3]. Алачык майрамы Ысрайыл элине мыйзамдын берилгенин майрамдоого арналган. Бүгүнкү күндө Элүүнчү күн майрамында жыйын өзүнө берилген Ыйык Рухтун белегин алууну белгилейт. Элүүнчү күнү Петир насаат айтып жатып өзүнүн угуучуларына Кудай өзүнүн Рухун ар бир адамга төгө турган күнү жөнүндөгү Жоелдин пайгамбарчылыгын эске салган. Бул убада Элүүнчү күнү аткарылган[4].

Алгачкы жыйындын жашоосу

► Алгачкы жыйын биз үчүн бүгүнкү күндөгү жыйынга эмнеси менен үлгү боло алат? Биздин табынуубуз Элүүнчү күндөгү табынууга окшош болушу керекби? Биздин табынуубуз эмнеси менен айырмаланат?

Алкачкы жыйын жашоосунун сүрөтү Элчилер иштери китебинин чечмеленүүсүнө тиешелүү маанилүү суроону көтөрөт. Элчилер иштери китеби – тарыхый китеп, ал Римдиктерге каты сыяктуу богословиялык кат. Тарыхый китепте баяндоо («алар эмне кылышканы») жана көрсөтмө («биз эмне кылышыбыз керек экени») жазылат. Алгачкы жыйын менен таанышып жатып, окурман өзүнө: «Элчилер иштери китеби бүгүнкү күндө жыйындар ээ болушу керек болгон мүнөздөмөлөр жөнүндө эмне дейт? Же Элчилер иштери китеби жөн гана жыйындын тарыхын сүрөттөп жазабы?» деген суроону бериш керек. Бул суроолорго жоопту табуунун бир жолу – «Бул Ыйык Китептин калган окутуусуна кандай дал келет?» Бул Ыйык Китептин башка жерлеринде барбы?» деген суроолорду берүү.

Элчилер иштери китебиндеги баяндоо менен көрсөтмөнүн ортосундагы айырмачылыкты эки мисал көрсөтөт.

Элчилер иштери 2:42ге ылайык, биринчи кылымдын машайакчылары өздөрүн Элчилердин окутуусуна, ошондой эле башка машайакчылар менен баарлашууга жана сыйынууга арнашкан. Ыйык Китепти изилдөө, чогуу табынуу жана сыйынууну Пабыл бардык каттарында осуяттаган, ошол себептен биз бүгүнкү күндө да ушундай кылуу керек деген тыянак чыгара алабыз, бул жөн гана тарыхта болуп өткөн окуя эмес.
Элчилер иштери 2:44кө ылайык, алгачкы жыйындагылар мүлктөрүн сатышкан жана «бардык нерселерин ортого коюшкан». Ыйык Китептин башка жеринде мындай иш-аракет жөнүндө айтылбайт, ошондуктан биз аны бүгүнкү күнгө карата көрсөтмө катары эмес, ошол мезгилдеги жашоону баяндоо катары кабыл ала алабыз[5].

► Бул сабакта алдыга жылуудан мурун, алгачкы жыйындын кээ бир кылган иштерин карап көрүүгө убакыт бөлгүлө. Ар бир жобо боюнча: «Мен да ушундай кылышым керекби же бул жөн гана алгачкы жыйындын баяныбы?» –деп ойлонуп көргүлө. Силердин жообуңар силерге жаккан нерсеге эмес, Ыйык Китепти толук карап чыгууга негизделиш керек.

Элчилердин окутуусун изилдөө
Башка ишенүүчүлөр менен баарлашуу
Ийбадатканада күндө табынуу
Рухтун чыныгы ишин ырастоо үчүн жышаандар жана кереметтер
Мүлкүн сатуу
Кудайды даңктоо
Токтобогон жакшы кабар таратуу
Тилдерде сүйлөө

Степан: Биринчи азап чегүүчү

Элүүнчү күндөн кийин жыйын аябай тез өсүүнү уланткан. Көптөгөн адамдар, анын ичинде «ыйык кызмат кылуучулар» да тобо кылышкан[6]. Жүйүт жетекчилери тирилүүнүн чындыгын жашырууга аракет кылганына карабастан, бул ыйык кызмат кылуучуулар фактыларды билишкен: ийбадатканадагы көшөгөнүн айрылуусу, бош мүрзө жана дин башчыларынын чындыкты жашыруу аракеттери. Алгачкы жыйындын убагында Ыйсанын кызматын улаган элчилердин кызматын колдоо катары – жышаандар менен кереметтер болуп турган.

Мындай жагдайда каршылык болору шексиз эле. Степанга каршы айтылган жалган жалаадан кийин, аны таш бараңга алып өлтүрүшкөн. Азап чегүүгө дуушар болгондо Степан Ыбрайымдан баштап Ыйсага чейин Кудайдын иштерине көз чаптырып күчтүү насаат айткан. Элчилер иштери китеби бизге Шабылды «Шабыл болсо Сепанды өлтүргөндөр тарапта эле» деген сөздөр менен тааныштырган[7]. Жыйындын улуу жетекчиси боло турган Пабыл алгач бизге ишенгендерди түрмөгө камап «жыйынды жок кылууга аракет кылган» Шабыл катары жолугат[8].

Иудеяда жана Самарияда (Элчилер иштери (8-12)

Элчилер иштери китеби 8-12де жакшы кабар Иерусалимден сыртына чыгып – Иудеяга жана Самарияга тараган. Куугунтуктоо алгачкы машайакчылар үчүн түрткү болгон: алар Иерусалимден Иудеяга жана Самарияга качууга мажбур болушкан.[21] Жолдо бара жатканда жакшы кабар тараган. Кудай куугунтукту Өзүнүн буйругу аткарылышү үчүн колдонгон. (Элчилер иштери 1:8 жана Элчилер иштери 8-12)

Филип грек тилинде сүйлөгөн жүйүт, Самарияда жакшы кабар айткан жана анын насааты чоң жыйынтыктарды алып келген (8:4-25).
Филип табынууга бара жаткан эфиопиялык адамга жакшы кабар айтат (8:26-40).
Шабыл машайакчыларды кубалап аларды камака алып жүрүп, Дамаскка бара жатканда кайрылган (9:1-22).
Петир Рим аскер башчысы Корнелийге жакшы кабар айтат (10:1-11:18).
Барнаба Антиохеяда – Сириядагы Рим аймагынын борбору (11:22-30). Бул кызмат эки себептен маанилүү:
(1) Барнаба Шабылды Антиохия жыйынына тааныштырат. Шабылдын кызматы ал жакта алардын өсүүсү үчүн маанилүү рол ойногон.
(2) Антиохия биринчи кылымдын ортосунда миссионерлерди жиберген негизги жыйын болуп калган. Пабылдын миссионердик саякатынын ар бири Антиохиядан башталат.

Жакшы кабар дүйнөнүн акырына чейин (Элчилер иштери 13-28)

Биринчи миссионердик саякат (Элчилер иштери 13-14)

Элчилер иштери китебинин акыркы бөлүгү Элчи Пабылдын кызматына көз салат. Пабыл ишенип калгандан кийин Аравияда, Дамаскта жана Сицилияда убакыт өткөргөн. Анан Барнаба аны Шабыл куугунтуктаган Иерусалимдеги машайакчылар түзгөн Антиохия жыйынында кызмат кылууга чакырган.

Б.з. 47-49-жж. Пабыл менен Барнаба, Барнабанын жээни Марк болуп чогуу Кипрге (Барнабанын мекенине) жана Кичи Асияга жөнөшкөн. Бул саякаттын көпчүлүк бөлүгү Галилеяда жана Рим аймагы Кичи Асияда жаңы жыйындардын ачылышына арналган. Ушул саякаттан баштап жана андан кийин Шабыл эми Пабыл катары белгилүү болгон. Шабыл – еврей аты, Пабыл – римдик аты. Пабылдын атынын өзгөрүшү анын бутпарастарга кызмат кылууга өзгөчө чакырылганын көрсөтөт.

Алар Памфилиянын Перге деген шаарына келгенде, Жакан Марк, аларды таштап үйүнө кайткан[9]. Дербеге алыс жол жүргөндөн кийин, Пабыл менен Барнаба басып өткөн жолдоруна кайтып келип, мурун өздөрү тургузган жыйындарды кыдырып, андан кийин сапарын Антиохеядагы үй жыйынына улантышкан.

Иерусалим кеңеши (Элчилер иштери 15:1-35)

► Иерусалимдеги кеңештин кайсы принциптери бүгүнкү күндө бизге багыт көрсөтүшү керек?

Пабыл аркылуу бутпарастардын ишенимге кайрылуусу жыйында чоң суроолорду пайда кылган. Бутпарас машайакчылар Мусанын мыйзамдарынын бардык шарттарын аткарыш керек[10] деген жана Мусанын мыйзамдарынын машайакчы-бутпарастарга тиешеси жок деген жүйүт ишенгендердин арасында бөлүнүүлөр болгон.

Б.з. 49-жылы жыйын жетекчилери бул келишпестикти чечүү үчүн Иерусалимде чогулушкан. Бутпарастардын сүннөткө отургузулуусун талап кылгандар биринчи сүйлөшкөн. Петир өзүнүн Корнелийдин үйүндөгү тажырыйбасын айтып берип, Кудай «Алардын жүрөктөрүн өздөрүнүн ишеними аркылуу тазалап, алар менен биздин ортобуздагы айырмачылыкты жок кылды» деген[11]. Пабыл менен Барнаба бутпарастардын арасындагы Кудайдын ишинин далилин көргөзүшкөн.

Иерусалим жыйынын жетекчиси Жакып, кеңешти бутпарстар төрт нерседен качышы керек деген жыйынтык менен бүтүргөн.

Буркандарга курмандыкка чалынган эт
Каны агызылбаган малдын этти
Каны менен эт
Жыныстык башаламандык

Бул бутпарастар куткарылууга ээ болуу үчүн аткарган эрежелердин тизмези эмес, бул таптакыр ар башка жашоо тажырыйбаларына ээ болгон адамдардын машайакчылыкта биригүүсү. Тамакка коюлган талаптар жүйүттөр менен бутпарастар чогуу тамактана алгыдай коюлган, бул жыйындын биримдигинин маанилүү символу: ошондой эле бутпарастардан ишенип калгандардын мурунку жыныстык жашоосу башаламан болгондуктан, жыныстыкка тиешелүү жагына басым кылуу керек болгон.

Иерусалим кеңешинин максаты: жүйүт машайакчыларына аткарбай койсо деле боло турганды талап кылып «шакирттердин мойнуна көтөрө албаган түйшүктү жүктөөгө» [12] тыюу салган эркиндик принциби менен бутпарастардан жүйүт бир туугандарга катуу тийе турган жөрөлгөрлөрдү колдонбоону талап кылган баарлашуу принцибин шайкеш келтирүү болгон.

Экинчи Миссионердик саякат (Элчилер иштери 15:36-22)

Алгачкы жыйындагы бардык эле келишпестиктер богословиялык принциптерге тиешелүү болгон эмес. Пабыл менен Барнаба Жакан Марк боюнча жеке келишпестиктин айынан бөлүнүп кетишкен[13]. Бул келишпестик Кудай татаал өздүк кырдаалдар аркылуу да иштерин көрсөтөт: ушул аркылуу Сылас баалуу кызматчы болуп калган, Пабыл менен Барнабанын өз алдынча кызмат кылганда эмгегинин үзүрүн эки эсе көрүшкөн, кийинчерээк Пабыл Жакан Марк менен элдешкен[14].

Пабыл менен Сылас экинчи миссионердик кызматын баштап, Пабыл менен Барнаба биринчи саякатта негиздеген жыйындарды кайрадан кыдырып чыгышкан. Алар ошондой эле, Филипиде, Берояда, Афинде жана Корунтта кызмат кылышкан. Бул саякатында алар жакшы кабарды Европа жеринде Пабыл македониялык киши жардам сурап жаткан көрүнүштү көргөндөн кийин тарата башташкан[15]. Жаш Тиметей Пабылдын тобуна Листрадан кошулган, Лука болсо, Троастан кошулган[16]. Пабыл Корунтта жыйындарды негиздеп он сегиз айга жакын ошол жакта болгон. Алар Антиохияга үч жылдан ашуун саякаттан кийин келишкен (б.з. 50-53 жылдары).

Экинчи миссионердик саякатында Пабыл насаатарынын убагында каршылыкка дуушар болгон. Аларды Филипиде камакка алышкан, алар Тесалоникада токтогон үйгө топ эл кол салган, Тесалоникалык душмандары аларды Берояга чейин ээрчип барышкан, Корунтта болсо, Пабылды соттошкон[17].

Жыйындын өсүүсү кымбат баага турган. Шайтан аймактарды күрөшсүз бербейт, бирок Элчилер иштери китеби жыйындар бүткүл Кичи Асияда, Македонияда жана Ахаяда тургузулуп жатканда Ыйык Рухтун күчүн жана жакшы кабардын салтанат курганын көрсөтүп берет.

Үчүнчү Миссионердик саякат (Элчилер иштери 18:23 – 21:15)

Пабыл Галатиядагы жана Фригиядагы жыйындарга бараардан мурун, Антиохияда аз эле убакыт болгон. Саякаттын биринчи бөлүгү башында негизделген жыйындардын ишенүүчүлөрүн бекемдөөгө арналган[18]. Үчүнчү миссионердик кызмат б.з. 53 жылдан 57 жылдарга чейин уланган. Эң узак убакыт (үч жыл) алар Эфесте болушкан; Пабыл ал жакта Корунттуктарга жыйындын татаал көйгөлөрүнө кайрылып кат жазган.

Душмандардын каршылыгынын айынан Эфестен чыгып, Пабыл Македонияга жана Ахаяга кеткен. Иерусалимдеги муктаж болгон жүйүт машайакчыларды колдош үчүн, ал бул аймактагы көбүнчө бутпарас жыйындардан курмандык чогулткан. Бул жыйындын биримдиги, жүйүттөр менен бутпарастар Машайактын жыйынынын мүчөлөрү экенин көрсөткөн.

Кармоо жана камакка алуу (Элчилер иштери 21:15-28:31)

Үчүнчү миссионердик саякаттан кайтып келе жатканда, Пабыл Кейсареяга токтогон, ал жерден ага пайгамбарчы Агап ал Иерусалимде камакка алынарын эскерткен[19]. Элчилер иштери китебинин акыркы бөлүгүндө Пабылдын камакка алынуусу, Кейсареяда камакта болуусу жана ишин Римде кароону сурануусу (Римдин жараны болгондун негизинде), Римге кооптуу саякат (Мелит аралындагы кемелердин кыйроосун кошкондо) жана Римде үй камагында болуу менен эки жыл кызмат кылганы жөнүндө айтылат.

Элчилер иштери китебинин акыры Ыйсанын жакшы кабары Иерусалимден Жүйүт Самария жана «дүйнөнүн акырына чейин» тарашы керек деген Улуу тапшырмасы аткарылып жатканын көрсөтөт. Үй камгында болуп туруп, Пабыл эркин кызмат кыла алган: «Кудайдын Падышачылыгы жөнүндө, Теңир Ыйса Машайак жөнүндө кайраттуулук менен айтып, тоскоолдуксуз окутуп жатты» [20]. Жүйүт жетекчилеринин (Элчилер иштеринин биринчи бөлүмүндө) жана римдиктердин (экинчи бөлүгүндө) каршылыгына карабастан Ыйык Рух жыйынга Машайактын Улуу тапшырмасын аткарууга күч берген.

Пабылдын кызматынын таблицасы (Даталар болжол менен алынган.)
Дата	Окуя
33	Кайрылуу
35-46	Арабия, Дамаск жана Сицилияда
47-49	Барнаба мене 1-чи саякат
47-49	Галаттыктарда жазылган
49	Иерусалимдеги кеңеш
50-53	Сылас менен 2-чи саякат
50-53	1 жана 2 Тесалоникалыктарда жазылган
53-57	Сылас менен 3-чү саякат
53-57	Римдиктерге жана 1, 2 Корунттуктарга каттарында жазылган
57-59	Кейсареяда камакта
57-59	болуу жана Римге жол жүрүү
60-62	Римдеги үй камагы
60-62	Түрмөдөн жазылган каттарды жазуу
64-65	Түрмөдөн бошонуу
	4-чү саякат
	1 Тиметей жана Титке каттарын жазуу
66-67	Акыркы камакка алынуу
	2 Тиметейди жазуу
	Нерон тарабынан өлүм жазасына тартылуу

[1] Элчилер иштери 1:4-8

[2] Элчилер иштери 1:14

[3] Мыйзам кайталоо 16:16

[4] Жоел 2:28; Элчилер иштери 2:16

[5] Көбүнчө окумуштуулар бул иш чаралар төмөнкүлөр менен байланыштуу болгон дешет: а) ишеними үчүн жумушунан жана ишинен айрылып калган ишенүүчүлөр ; б) Алгачкы жыйындын Ыйсанын тез арада кайтып келүүсүнө ишенүүсү.

[6] Элчилер иштери 6:7

[7] Элчилер иштери 8:1

[8] Элчилер иштери 8:3

[9] Элчилер иштери 13:13

[10] Бул машаякчылар «фарисейлерден» болгон (Элчилердин иштери 15:5). Бул суроо жалпы эле «жүйүттөрдүн бутпарастарга каршы талабы» болгон эмес. Мисалы, Жакып бул көйгөйдү чечүүгө умтулган.

[11] Элчилердин иштери 15:9

[12] Элчилер иштери 15:10

[13] Элчилер иштери 15:36-41

[14] 2 Тиметей. 4:11

[15] Элчилер иштери 16:6-10

[16] Элчилер иштеринде 16:10 Лука «биз» дегендин ордуна «алар» деген ат атоочту колдоно баштайт.

[17] Элчилер ишери 16:23-39; 17:5-7; 17:13; жана 18:12-17

[18] Элчилер иштери 18:23

[19] Элчилер иштери 21:10-11

[20] Элчилер иштери 28:31

[21]«Теңиринин атын жана табиятын биринчилерден болуп тааныгандар бактылуу. Алар өзгөчө түрдө бардыгын курмандыкка беришти жана Рухта жана чындыкта Кудайга ырахаттана алышты. Алар чындап эле, Кудай-Теңирдин күчү менен майлангандар, Анын балдары, Анын Руху менен жетеленгендер деп аталганына туура келген. Ошондой эле Кудайдан төрөлгөн алар, күнөө кылбай калышкан.»
- Чарльз Уэсли «Элчилер иштери китеби 11:26 боюнча гимн»