Isinulat ni Bruce Shelley, “Ginagamit ng teolohiya ang sarili nating pananalita at ating sariling paraan ng pag-iisip upang maipaliwanag ang katotohanan ng Diyos.”[1] Isa ito sa dahilan ng magkakaibang teolohikal na pahayag sa iglesya; ang bawat kultura ay naghanap ng ibang paraan upang maipahayag ang biblikal na katotohanan sa kanilang panahon.

Noong ikalawa at ikatlong siglo, nahirapan ang mga Kristiyano na ibahagi ang ebanghelyo sa nagbabagong mundo. Ang unang henerasyon ng Kristiyano ay mga Judio na nagbahagi ng pagkaunawa sa Diyos at sa Kanyang mundo ayon sa Lumang Tipan. Nagsimula sa ikalawang siglo, karamihan ng Kristiyano ay nagmula sa kultura ng paganong Hentil. Ang mga bagong mananampalatayang ito ay hindi nagtataglay ng teolohikong pundasyon ng mga Judiong nagbalik-loob na. Sa panahon ng mga siglong ito, nahirapan ang mga Kristiyanong teologo na maipaliwanag ang pangunahing paniniwalang Kristiyano sa paraang parehong tapat sa Banal na Kasulatan at mauunawaan sa kanilang panahon.

Ang salitang orthodoxy ay nangangahulugan ng tamang paniniwala, o tamang doktrina. Ang heresy ay maling doktrina, doktrina na sumasalungat sa pangunahing katuruan ng Biblia. Mahalagang malaman na hindi lahat ng hindi pagkakaintindihan sa katuruan ay kaugnay sa maling pananampalataya. Dapat lamang gamitin ang salitang ito sa mga turo na hindi sumasang-ayon sa tunay na ebanghelyo.

Alam ng mga sinaunang Kristiyano na ang panlabas na kaaway katulad ng Roma ay banta sa iglesya. Ngunit nalaman nila na may mas matinding panganib na nanggagaling sa loob, ang panganib ng maling katuruan. Karamihan sa ating mga theological na pagkaunawa sa ngayon ay nagmula sa tugon ng iglesya sa mga maling doktrina. Nang ang mga huwad na tagapangaral ay hindi sumang-ayon sa pinakamahalagang doktrina ng pananampalataya, kumilos ang mga Kristiyano upang maipaliwanag ang mga katuruan sa Biblia sa paraang mauunawaan ng lahat ng Kristiyano. Umasa ang iglesya sa tatlong pinagmulan ng awtoridad sa pagtugon sa mga maling doktrina: ang canon (ang pinagsama-samang kinasihan na banal na Kasulatan), tagapanguna ng iglesya (bilang kinatawan ng buong iglesya), at mga credo (mga buod ng pananampalataya ayon sa kaugaliang doktrina).

Ang mga sinaunang maling doktrina ay patungkol sa likas na katangian ni Kristo Hesus. Ang ebanghelyo ni Juan ay nagpapakita na si Hesus ay kapwa lubusang banal at lubusang tao. Gusto ni Juan na malaman ng nagbabasa na si Hesus ay tunay na Diyos; “ang mga ito ay nasulat upang kayo ay sumampalataya na si Hesus ang Kristo, ang Anak ng Diyos….”[2] Gusto din niyang malaman ng kanyang mambabasa na si Hesus ay ganap na tao; tinukoy niya ang dugong dumaloy sa tagiliran ni Hesus sa krus, ang marka ng mga pako sa kamay ni Hesus, at ang pagkagutom ni Hesus.

Habang ang mga sinaunang maling doktrina ay pinabulaanan ang pagiging Diyos ni Hesus,[3] ang pinakakaraniwang maling doktrina ay pinabulaan ang kanyang pagiging tao. Ang mga ereheng ito ay itinanggi ang reyalidad ng pagkakatawang-tao; sinabi nila na si Hesus ay nagwangis lamang na tao.

Gnostisismo

Isa sa pinakamapanganib na maling doktrina sa sinaunang iglesiya ay ang gnostisismo. Ang gnostisismo ay base sa pilosopiya na nagtuturo na ang mundo ay nahahati sa dalawang pwersa, mabuti at masama.[4] Humiram mula sa mga sinaunang pilosopong Griyego katulad ni Plato, ang Gnostisismo ay nagturo na ang espirituwal na mundo lamang ang lubusang mabuti; lahat ng pisikal ay masama. Bagaman may ilang Gnostiko ang nagsasabing sila ay Kristiyano, ngunit sumasalungat ang kanilang katuruan sa mga pangunahing katotohanan ng pananampalatayang Kristiyano.

Una, inaangkin ng Gnostisismo na ang kaligtasan ay nagmumula sa lihim na kaalaman.[5] Itinuturo ng gnostisismo na ang espesyal na kaalaman na ito ang nagdadala sa kanilang mga tagasunod sa tunay na espirituwal na lugar na hindi na hinahadlangan ng materyal na mundo, at nagdudulot ng espesyal na kaugnayan sa isang Diyos na lubos na perpekto na dahilan upang hindi makilala sa pisikal na mundo. Sumasalungat ito sa katuruan ng biblia na ang kaligtasan ay para sa lahat – ayon sa biyaya sa pamamagitan ng pananampalataya kay Kristo Hesus.[6] Sa halip na sikretong karunungan, ang kinakailangang karunungan para sa kaligtasan ay matatagpuan sa Biblia.

Pangalawa, dahil naniniwala sila na ang pisikal na mundo ay masama, itinuturo ng Gnostisismo na ang Diyos ng Lumang Tipan ay isang masamang Diyos na lumikha sa materyal na mundo, samantalang ang Hesus ng Bagong Tipan ay espirituwal na nilalang. Batay sa katuruang ito, ang “hindi makikilalang Diyos” na walang kinalaman sa pisikal na sansinukob ay ang tunay na Diyos. Ang Diyos ng Lumang Tipan ay masamang Diyos na lumikha ng mundo at pinanatili ang pagkaalipin ng mga tao sa mga bagay. Ang Diyos na ito ay pumipigil sa sangkatauhan na makabalik sa espirituwal na mundo. Ang paglaya sa pisikal na mundo ay makakamtan lamang sa pamamagitan ng sikretong kaalaman ng Gnostiko.

Sumasalungat ang katuruan nito sa Genesis 1 na ang mundo na nilikha ng Diyos ay “mabuti.” Sumasalungat ito sa biblikal na katuruan na ang Diyos ay banal. At sumasalungat ito sa katuruan sa Juan 1:1-3 na si Hesus ay Diyos at ang “lahat ay nilikha sa pamamagitan niya.”

Pangatlo, pinabulaanan ng Gnostisismo ang katotohanan sa Juan 1:14, “Ang Salita ay naging tao at nanahan kasama natin.” May dalawang anyo ng Gnostisismo – parehong sumalungat sa Juan 1.

Isang anyo ng Gnostisismo ang nagsabi na si Hesus ay banal at siya ay nag-anyong tao lamang. Ang anyo ng Gnostisismo na ito ay natuturo na si Hesus ay espiritu lamang. Pinabulaanan ng katuruang ito ang pagkakatawang-tao. Itinanggi nito ang lubos na pagiging tao ni Hesu-Kristo.

Ang ikalawang anyo ng Gnostisismo ay nagsasabi na si Hesus ay isang pangkaraniwang tao na napuspos ng banal na Espiritu nang siya’y bautismuhan. Ang banal na espiritu ay humiwalay bago ang pagkapako. Pinabulaanan ng katuruang ito ang kabuuang pagiging Diyos ni Hesu-Kristo.

Kahit aling anyo ng maling doktrina ng Gnostisismo ay itinatanggi ang biblikal na doktrina ng pagbabayad-sala. Sa pagbabayad-sala kinakailangan na si Hesus ay maging tunay na Diyos at tunay na tao. Bilang kabayaran sa ating mga kasalanan, dumanas si Hesus ng tunay na pisikal na kamatayan sa krus. Bilang kapalit ng tao, kinailangan na si Hesus ay maging tao.[7] Itinangi ng Gnostisismo ang katotohanan ng pagbabayad-sala.

Ang mga manunulat ng Bagong Tipan ay labis na sumalungat laban sa maling katuruan ng Gnostisismo. Sa Colosas, hinatulan ni Pablo ang mga gumagawa ng asceticism, umaangkin ng pinakamataas na kaalaman, at itinatanggi ang muling pagkabuhay. Mariin niyang binalaan si Timoteo, “Iwasan ang walang kabuluhang usapan at pagtatalo tungkol sa hindi totoong ‘karunungan’.”[8]

Tumugon si Juan sa mga nagtatanggi sa pagiging tao ni Hesus, “Iyon na aming narinig, na nakita ng aming mga mata, na aming tiningnan at nahawakan ng sarili naming kamay….”[9] Tiniyak niya sa kanyang mambabasa na si Hesus ay tunay na tao. Sa huli, nagbabala siya na alin mang espiritu na hindi magpahayag tungkol kay Hesus “ay hindi galing sa Diyos. Ito ay ang espiritu nang kumakalaban kay Kristo.”[10]

May ilang “Ebanghelyong Gnostisismo” ang nasulat sa ikalawang siglo. Ang mga sulat na ito, katulad ng “Ang Ebanghelo ni Tomas,” “Ang Ebanghelyo ni Maria,” “Mga Gawa ni Pedro,” at “Mga Gawa ni Tomas” ay kilala at tinanggihan ng mga naunang ama ng iglesya. Kailanman ay hindi ito tinanggap na bahagi ng Bagong Tipan canon.

►Ang ideya ng Gnostisismo ay naging kilala sa unang bahagi ng ika-dalawampu’t-isang siglo. Bumalik ang mga manunulat sa ideya na may sikretong kaalaman na itinago ng sinaunang iglesiya. Ilang Ebanghelyong Gnostisismo ang itinuturo sa mga unibersidad. Naaapektuhan ba ng ideyang Gnostisismo ang komunidad kung saan kayo nagministeryo? Kung oo, alin ang mga ito?

Docetism

Isa sa pinaka maimpluwensyang grupong Gnostisismo ay pinamumunuan ni Marcion, anak ng isang mayamang pinuno ng iglesya. Noong ika 140 A.D, si Marcion ay pinatalsik sa iglesya ng kanyang ama dahil sa maling doktrina at imoral na gawain. Pumunta si Marcion sa Roma kung saan walang nakakaalam ng kanyang nakaraan. Nagbigay siya ng malaking donasyon sa simbahan sa Roma, sumapi sa simbahan, hanggang sa makapagturo ng ereheng doktrina na pinagsamang Gnostisismo at Kristiyanismo.

Ang mga turo ni Marcion ay nagsasabi na ang Diyos ng Lumang Tipan ay isang galit na Diyos, at hindi ang ama ni Hesus. Sinabi ni Marcion na ang ama ni Hesus ay mas mataas na Diyos ng biyaya at pagmamahal. Itinuro niya na ang Lumang Tipan ay hindi banal na aklat. Isang bahagi ng maling doktrina ni Marcion ay tinatawag na Docetism, na nangangahulugan na si Hesus ay pawang tao lamang. Itinatanggi ng katuruang ito ang katotohanan ng pagkakatawang tao. Katulad ng iba pang naniniwala sa Gnostisismo, naniniwala si Marcion na ang pisikal na bagay ay masama. Dahil dito, hidi niya matanggap na ang banal na Diyos ay nagkatawang tao.

Nang malaman ng simbahan sa Roma ang maling katuruan ni Marcion, siya ay inalis sa samahan ng iglesiya. Nagtayo siya ng ereheng iglesiya sa Italya at Asya Minor.

Modalism

Itinanggi ng Modalismo ang biblikal na doktrina ng Trinidad. Itinatanggi nito na ang tatlong pagkatao sa Trinidad ay magkakasamang buhay magpakailanman. Sa halip, itinuturo ng modalismo na ang Diyos ay iisang tao na nagpakita sa tatlong anyo.

Ayon sa modalismo, ipinakilala ng Diyos ang kanyang sarili bilang isang Ama sa Lumang Tipan. Sa incarnation, ipinakilala niya ang kanyang sarili bilang isang Anak. Matapos ang pagakyat sa langit, Siya ay nagpakilala sa iglesiya bilang Banal na Espiritu. Itinuturo ng Modalism na ang Ama, Anak, at ang Banal na Espiritu ay hindi magkakasama sa iisang panahon. Pinabubulaanan nito ang Trinidad na itinuturo sa Bagong Tipan.[11]

Sa ikatlong siglo, ipinagtanggol ni Tertullian, na mula sa North Africa, ang orthodoxy laban sa modalism. Dahil sa kanyang malinaw na paliwanag, tinawag si Tertullian na “Ama ng Teolohiyang Latin.” Upang maipaliwanag ang pinagmulan ng Trinidad, ginamit ni Tertullian ang pahayag na “isang substance, tatlong tao.” Ipinapakita nito na ang Diyos ay tunay na tatlong tao, hindi lamang tatlong anyo ng iisang tao.

Tumulong din si Tertullian sa mga Kristiyano upang maunawaan ang misteryo ng pagkakatawang-tao sa pamamagitan ng paglalarawan kay Hesus bilang “isang tao at dalawang substance.” Sa isang persona, si Hesus ay kapwa lubos na banal at lubos na tao.

Sinaunang Maling Katuruan
Gnosticism	Ang Kaligtasan ay base sa sikretong kaalaman. Lahat ng materyal na bagay ay masama. Itinatanggi ang katotohanan ng pagkakatawang-tao.
Docetism	Si Hesus ay nagmukhang tao lamang.
Modalism	Itinanggi ang doktrina ng Trinidad.

…Mula Noong Hanggang Ngayon…

Paminsan-minsan, may nagsasabing nakatuklas sila ng lumang teksto na sumasalungat sa Biblia. Kasama ang Gnostisismong katuruang “Ebanghelyo ni Tomas” at ang “Ebanghelyo ni Hudas.” Sa bawat pagkakataon, ipinapahayag ng mga nagdududa na, “Ang natuklasang ito ay nagpapatunay na ang kwento patungkol kay Hesus sa Bagong Tipan ay walang katotohanan.” Subalit, ang mga natuklasang ito ay hindi na bago.

Sa panahon ng unang siglo, isinulat ni Pablo na “nawasak” na nina Hymenaeus at Alexander ang kanilang pananampalataya. Ang mga lalaking ito ay nagtuturo ng maling doktrina patungkol sa mga “alamat” at “haka-haka” sa halip na ituro ang ebanghelyo ng pananampalataya.[12] Sa bandang huli ng unang siglo, isinulat ni Ignatius ng Antioch ang pitong liham kung saan isinalaysay niya ang pagsalungat sa mga maling katuruan na makikila bilang Gnostisismo.

Ang mga huwad na aklat katulad ng Ebanghelyo ni Tomas ay nakilala at hindi tinanggap sa ikalawang siglo. Alam ng mga Kristiyanong namuhay matapos ang pangyayaring iyon sa Ebanghelyo ang mga maling kwento; ngunit mas mahalaga, alam nila ang tunay na ebanghelyo. Sa ikalawang siglo, tinukoy ito nila Justin Martyr, Irenaeus, and Tertullian ang gnostisismong katuruan. Alam nila na mali ang mga katuruang ito.

Huwag mong hayaang mayanig ng maling ebanghelyo ang iyong pagtitiwala. Nagbabala si Judas, “Sa katapusan ng panahon, may mga manlilibak, na sumusunod sa kanilang hindi maka-diyos na gawain. Sila ang nagiging dahilan ng paghahati-hati, makamundong tao, hindi kumikilala sa Espiritu.” Simple lang ang tugon ng Kristiyano: “Patatagin mo ang sarili mo sa pananampalataya, manalangin sa Banal na Espiritu, panatilihin mo ang iyong sarili sa pagmamahal ng Diyos, at iligtas ang mga nag-aalinlangan.”[13] Ang “ebanghelyong Gnostisismo” ay hindi na bago. Ito ay mga lumang maling katuruan sa bagong pambalot. Ang ebanghelyo ay nananatiling ang magandang balita![14]

Tugon sa Maling Katuruan: The Canon

Nang itanggi ni Marcion ang pagkabuhay na muli at ang awtoridad ng Lumang Tipan, naharap siya sa isang suliranin: ang apat na Ebanghelyo ay malinaw na nagtuturo ng katauhan ni Hesus at ang iba pang aklat sa Bagong Tipan ay tumutukoy sa mga aklat sa Lumang Tipan na itinanggi ni Marcion. Simple ang kanyang solusyon: tanggapin lamang ang mga aklat na sumasang-ayon sa kanya! Maikli lamang ang listahan: bahagi ng Lucas (inalis ang kwento ng kapanganakan ni Hesus) at sampu sa mga sulat ni Pablo.

Upang maipakita na ang mensahe ni Marcion ay hindi ayon sa Biblia, kinailangang sumang-ayon sa tanong na, “Aling banal na aklat ang tunay na Salita ng Diyos?” Ang maling katuruan ni Marcion ang humikayat sa iglesiya na magtatag ng canon ng Bagong Tipan.

Ang salitang “canon” ay nangangahulugan ng panukat o batayan ng sukatan. Ang biblikal na “canon” ay tumutukoy sa mga aklat na kinasihan ng Diyos. Ang iglesiya ay may tatlong katanungan:

Ito ba ay apostoliko? May kaugnayan ba ang aklat na ito sa apostol?[15]
Ito ba ay pandaigdigan? Tinanggap ba ng iglesya sa lahat ng dako ng mundo ang aklat na ito?
Ito ba ay hindi nagbabago? Sumasang-ayon ba ang aklat na ito sa alam natin patungkol sa Diyos mula sa Lumang Tipan? Hindi kokontrahin ng Salita ng Diyos ang kanyang sarili.

Hindi ang mga unang ama ng iglesya ang lumikha sa Biblia; kinilala lamang ng mga ama ng iglesya ang mga biblikal na aklat na kinasihan ng Banal na Espiritu. Kung paanong kinasihan ng Banal na Espiritu ang pagsulat ng Kasulatan, ang Espiritu ang gumabay sa pagpili ng canon.

Sa panahong A.D. 190, kasama sa Muratorian Canon ang karamihan sa Bagong Tipan sa ngayon. Hindi kumpleto ang talaang ito, kasama rito ang dalawang aklat na sa huli ay hindi kinilala. Ngunit, ipinapakita ng Muratorian Canon na karamihan sa canon ay tinanggap sa ikalawang siglo. Ang canon ay natapos sa ika-apat na siglo. Sa panahong A.D. 367, isinulat ni Obispo Athanasius mula sa Alexandria ang Easter letter na naglalaman ng kumpletong talaan ng mga aklat ng Bagong Tipan. Noong A.D. 393 at 397, kinumpirma ng pamunuan ng iglesya sa Hippo and Carthage ang parehong canon.

Ang maling katuruan ni Marcion ay nagpapakita ng pangangailangan sa pagtukoy sa canon. Ang kilusan ng Mga Bagong Propeta na pinamumunuan ni Montanus ay nagpapakita ng pangangailangang maisara ang canon. Sa kalagitnaan ng ikalawang siglo, nangangailangan mabuhay muli ang iglesya. Ang sigla ng naunang iglesya ay nawawala; ilang Kristiyano ang namumuhay ng halos kaunti na ang ipinagkaiba sa mundo. Sa pagsubok ng iglesya na mabahaginan ang kulturang pagano, ilang Kristiyano ang nagsimulang mag-isip at kumilos katulad ng mga pagano.

Noong A.D. 160, si Montanus, isang Kristiyano mula sa Asya Minor (Turkey sa kasalukuyan) ay nagsimulang tawagin ang iglesya na bumalik sa disiplina at sa pagbabagong nakatuon sa Banal na Espiritu. Kung ang mensahe ni Montanus ay para lamang sa pagtawag sa paglayo sa mundo, pansariling disiplina, at pagiging bukas sa pamumuno ng Banal na Espiritu, maaari siyang makahikayat ng tunay na pagbabago. Ngunit, siya kasama ng dalawang babaeng propeta (sina Prisca at Maximilla) ay nagsimulang gumawa ng mga propesiya at mahulog sa estado ng labis na kasiyahan kung saan inangkin nila na nagsasalita ang Banal na Espiritu sa pamamagitan nila. Nakilala si Montanus at ang kanyang mga taga sunod na mga “Bagong Propeta.”

Dalawang suliranin na mayroon sa Montanists:

Gumawa ng maling hula ang mga Bagong Propeta. Ayon sa Deuteronomy 18:20-22, naging malinaw na hindi galing sa Banal na Espiritu ang kanilang mga hula.
Ang mga hinihingi ng mga Bagong Propeta ay humigit pa sa pamantayan sa moralidad ng Biblia. Katulad ng Gnostisismo, ipinagbawal ng mga Montanista ang pagpapakasal. Kailangan nila ng labis na pag-aayuno at ascetic na pagsasanay bilang paghahanda sa pagbalik ni Hesus.

May ilang iglesya na itinuturing ang Montanus na heretiko katulad ni Marcion; ang iba ay tumangging tawagin siyang heretiko.[16] Ngunit, itinanggi ng kabuuan ng iglesya ang katuruan ni Montanus at ng kanyang mga tagasunod. Ang inangkin ng mga Bagong Propeta na bagong pahayag ay nagbigay ng bagong motibasyon para sa paglikha ng canon ng Bagong Tipan. Sa “pagsasara ng canon” (sa basehan na wala nang anumang apostolikong aklat ang maisusulat), nahadlangan ng iglesya ang mga taong katulad ni Montanus na mailagay ang sariling propesiya nang mas mataas sa Kasulatan.

Itinanggi ng iglesya ang maling pag-angkin ni Montanus at ng kanyang mga tagasunod. Hndi nito itinanggi ang gawa ng Banal na Espiritu. Sa halip, kinilala ng iglesya ang pagkakaiba ng gawa ng Espiritu sa unang siglo at ng mga sumunod na siglo. Sa panahon ng mga Apostol, hango sa Banal na Espiritu ang pagkasulat ng Kasulatan; “nagsasalita ang mga lalaki mula sa Diyos na para bang dala sila ng Banal na Espiritu.”[17] Sa mga sumunod na panahon, pinagliwanag ng Banal na Espiritu ang Kasulatan sa isipan ng mga mambabasa; “Sa pagdating ng Espiritu ng katotohanan, gagabayan niya kayo sa lahat ng katotohanan.”[18]

Ang Canon ng Bagong Tipan ay…
Apostolic: Bawat aklat ay isinulat ng isang apostol o kasama ng apostol.
Pandaigdigan: Bawat aklat ay tinanggap sa kabuuan ng iglesiyang Kristiyano.
Hindi nagbabago: Walang aklat ang sumalungat sa naunang pagpapahayag ng Biblia.
Sarado: Walang bagong aklat ang idadagdag sa canon.

Tugon sa Maling Katuruan: Kaayusan ng Simbahan

Sa kanyang mga liham, isinulat ni Pablo ang tungkol sa mga tungkulin ng diyakono, tagapangasiwa, at matatanda ng iglesya.[19] Nagbibigay ang mga tungkuling ito ng pamumuno sa lokal na iglesya. Karaniwang nagtitipon ang iglesya sa mga pribadong tahanan, at mayroon lamang maliit na istraktura ng organisasyon sa labas ng lokal na iglesya.

Sa ikalawa at ikatlong siglo, naging mas maayos ang mga iglesya. Sa halip na magtipon sa mga pribadong tahanan, ang kongregasyon ay nagsimulang magtayo ng simbahan. Ang obispo (minsan tinatawag na tagapangasiwa) ang gumagabay sa mga simbahan sa lungsod, at nagtatalaga ng mga matatanda ng iglesya sa bawat lokal na iglesya. Ang mga obispo ay nakilala bilang “mga papa” (salitang Latin ng “mga ama”).[20] Sila ay naatasang gabayan ang iglesya sa matuwid na pagsunod sa Banal na Kasulatan. Ang mga pagtatalo katulad ng awayan sa Gnostisismo ay nagbigay ng higit na kontrol sa mga obispo, sapagkat sila ang itinuturing na huling awtoridad sa usapin ng doktrina.

Mula sa pananaw ng sumunod na kasaysayan, makikita natin ang parehong pakinabang at ang panganib ng dagdag na awtoridad. Ang pakinabang ay ang pagpapanatili ng orthodoxy laban sa mga atake ng heretiko. Isinulat ni Irenaeus, “Ang tradisyon ng mga apostol ay protektado ng pagpapalit ng matatanda sa iglesya.”[21] Naniwala siya na ang katotohanan ng ebanghelyo ay kayang protektahan ng mga obispo at mga namumuno sa iglesya. Nang maging kilala ang mga guro na nagtuturo ng maling katuruan katulad ni Arius sa ika-apat na siglo, natalo ng mga obispong orthodox katulad ni Athanasius ang kaniyang maling katuruan.

Ngunit, may panganib kung ang sino mang tao ay magtaglay ng walang hanggang kapangyarihan. Ang mga obispo ay binigyan ng kapangyarihang magdesisyon ukol sa hindi pagkakaunawaan sa doktrina; nabigyan sila ng kapangyarihang magpatawad ng kasalanan; itinuring silang tagapamagitan sa tao at ng Diyos. Lumabis ito sa gampanin ng mga obispo at mga matatanda sa iglesya sa iglesya ng Bagong Tipan.

Matapos ang Repormasyon, may tatlong pananaw patungkol sa pamumuno ng mga obispo.

Ilang gawaing “pagbalik sa Biblia” ay ipinilit na ang iglesya ngayon ay dapat bumalik sa modelo ng apostolikong iglesya. Nagbibigay ito ng kaayusan ng matatanda sa iglesya para sa bawat isang lokal na iglesya, ngunit walang istraktura ng denominasyon sa labas ng lokal na iglesya.
Ilang Kristiyano ang nagsasabi na ang balangkas ng iglesya ay dapat mabago upang matugunan ang mga pangangailangan ng bawat bagong henerasyon. Sinabi nila na ang modelo ng Mga Gawa ay tama para sa iglesya ng unang siglo ngunit hindi modelo para sa kasalukuyan.
Itinuturo ng tagapanguna ng Romano Katoliko at Silangang Orthodox na ang otoridad ng obispo ay ginagabayan ng Banal na Espiritu at ito ay permanenteng magbubuklod sa iglesya.

Tugon sa Maling Katuruan: Ang mga Kredo

[22]Ang ikatlong tugon sa maling katuruan katulad ng gnostisismo at Docetism ay ang maingat na pagpapaliwanag ng doktrina sa mga bagong mananampalataya. Ang mga pahayag sa Bagong Tipan katulad ng “Si Hesus ang Panginoon” at “Ang Diyos ay nahayag sa laman, nabigyang katwiran sa Espiritu, nakita ng mga anghel, nangaral sa mga Hentil, pinaniwalaan sa mundo, tinanggap hanggang sa kaluwalhatian” ay mga apostolikong pagbubuod ng paniniwalang Kristiyano[23] Ang mga pahayag na ito ay maaaring bahagi ng liturhiya sa binyag sa unang siglo.

Matapos ang hindi pagkakaunawaan kay Marcion, nagsimulang magtanong ang mga namumunong Kristiyano ng mas detalyadong tanong sa mga magpapabautismo upang makasigurado na naunawaan nila ang mga pangunahing doktrina ng pananampalatayang Kristiyano. Ang mga pahayag na ito ay nakilala bilang “Panuntunan ng Pananampalataya” o “Kredo.” Ang pinakakaraniwang kredo sa ngayon ay ang Kredo ng mga Apostol, na unang lumabas bilang pagtatapat sa bautismo sa ikalawang siglo sa Roma.

Isa pang pagbubuod ng sinaunang paniniwalang Kristiyano ay ang simbolo ng isda. Sa Griyego ang salitang isda ay ἰχθύς (ichthus). Ang bawat letra nito ay nagpapaalala sa mga sinaunang Kristiyano sa ilang aspeto ng paniniwala tungkol kay Hesus ng Nazareth. Ang simbolo ng isda ay naging isang simpleng “kredo” para sa sinaunang Kristiyano: Hesu Kristo, Anak ng Diyos, at ating Tagapagligtas.[24]

ἰ = Iesous (Hesus)

χ = Christos (Kristo)

θ = Theou (Diyos)

ύ = Uios (Anak)

ς = Soter (Tagapagligtas)

[1]Bruce L. Shelley, Church History in Plain Language, 3rd ed. (USA: Thomas Nelson, 2008), 48

[2]Juan 20:31

[3]Ang pinakakilala sa mga grupong ito ay kilala sa tawag na Ebionites. Itinuturo nila na si Hesus ay isa lamang tao na naging ang Mesiyas sa pamamagitan ng maingat na pagsunod sa Kautusan.

[4]Ang pilosopiyang ito ay tinawag na dualism.

[5]Ang salitang “gnostic” ay mula sa salitang Griego na gnosis, ang kahulugan ay “upang malaman.”

[6]Efeso 2:8-9

[7]Hebreo 2:14-17

[8]1 Timoteo 6:20

[9]1 Juan 1:1

[10]1 Juan 4:3

[11]Ang katotohanan ng Trinidad (tatlong persona na sabay-sabay na kumikilos) ay nakikita sa mga Kasulatan tulad ng Mateo 3:16-17. Sa araw ng pagbabautismo kay Hesus, naroon ang tatlong persona ng Trinidad. Ang Anak ay binautismuhan ni Juan, ang Espiritu ay bumaba sa anyo ng isang kalapati, at ang Ama ay nagsalita mula sa langit na nagsasabi, “Ito ang aking minamahal na Anak, na lubusang kong kinalulugdan.”

[12]1 Timoteo 1:3-7, 20

[13]Judas 1:18-22

[14]Kung nais mong higit pang pag-aralan ang sagot ng Biblia sa mga huwad na ebanghelyong ito, maaari mong basahin ang ang aklat ni Darrell L. Bock, The Missing Gospels (Nashville: Thomas Nelson Books, 2006).

[15]Karamihan sa mga aklat ng Bagong Tipan ay isinulat ng mga apostol. Ang nakabukod ay ang mga aklat na makaugnay sa mga apostol: si Marcos ay naglakbay kasama ni Pedro at itinala ang kanyang mga alaala; si Lucas ay naglakbay kasama ni Pablo; si Timoteo ay disipulo ni Pablo; sina Santiago at Judas ay kapatid-sa-ina ni Hesus at tinanggap kasama ng mga apostol.

[16]Maging si Tertullian, isang tagapagtanggol ng orthodox theology, ay naging tagasunod ni Montanus. Naakit siya sa pagbibigay-diin ni Montanus sa pagpapanibagong-lakas at disiplina sa sarili.

[17]2 Pedro 1:21

[18]Juan 16:13

[19]1 Timoteo 3:1-13; 5:19

[20]Sa paglipas ng panahon, ang papa sa iglesya sa Roma ay itinuring na pinakamataas na awtoridad sa Simbahang Romano Katoliko. Inangkin ng papa ang awtoridad sa mga obispo ng mga lokal na iglesya.

[21]Binanggit sa sinulat ni Timothy Paul Jones, Christian History Made Easy (CA: Rose Publishing, 2009), 28.

[22]Naniniwala ka ba sa Diyos Ama, Pinuno ng lahat?
"Naniniwala ka ba kay Hesu Kristo, Anak ng Diyos, ipinanganak ng Banal na Espiritu sa pamamagitan ng birheng Maria, ipinako sa krus sa ilalim ng pamumuno ni Pontio Pilato, namatay at inilibing, nabuhay na muli sa ikatlong araw, nabuhay mula sa patay, at umakyat sa langit, umupo sa kanang kamay ng Ama, at babalik upang hatulan ang mga buhay at mga patay? Naniniwala ka ba sa Banal na Espiritu, sa banal na iglesya, at ang muling pagkabuhay ng laman?
- Sinaunang anyo ng Kredo ng mga Apostol

[23]Filipos 2:11 at 1 Timoteo 3:16

[24]Image: "ICTHUS", retrieved from https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ICTHUS.gif, public domain.